تفاوت‌های فردی و سبک‌های یادگیری در آموزش زبان انگلیسی

ضمن سپاسگزاری از شما برای شرکت در این مصاحبه، در آغاز خواهش می‌کنم پیشینه مختصری از حوزه تخصص و فعالیت‌های خود ارائه بفرمایید.

خدمت شما و خوانندگان محترم نشریه «رشد آموزش زبان‌های خارجی» سلام عرض می‌کنم. افسانه دهناد هستم. دکترای آموزش زبان انگلیسی و استاد گروه زبان انگلیسی و مدیر گروه زبان انگلیسی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و دانشگاه علوم‌پزشکی مجازی با ۲۹ سال سابقه کار در دانشکده‌های علوم پزشکی در همه دوره های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا. آموزش مجازی و فناوری‌محور از دیگر زمینه‌های علاقه‌مندی و فعالیت آموزشی من است.

 

در این شماره به بررسی تأثیر تفاوت‌های فردی و روش‌های گوناگون یادگیری در آموزش زبان می‌پردازیم. از دیدگاه شما آیا این دسته از تفاوت‌ها در زبان‌آموزی و فراگیری آن مؤثرند؟

بله تفاوت زیادی ایجاد می‌کنند. بعضی از افراد از طریق گوش‌دادن بهتر یاد می‌گیرند، بعضی‌ها بیشتر تمایل دارند حتماً مطالب را ببینند و برخی دیگر باید تجربه کنند. احتمالاً با زبان‌آموزانی که هر دو مدل را با هم در یادگیری به‌کار می‌گیرند نیز برخورد داشته‌اید. به بیان دیگر طیف گسترده‌ای از روش‌های یادگیری وجود دارند که در کنار تفاوت‌های فردی زبان‌آموزان در فراگیری زبان اثرگذارند.

 

کمی در مورد تجربه شخصی خود در کلاس‌های زبان برای ما بگویید. شیوه مواجهه شما با تفاوت‌های فردی و سبک‌های متفاوت یادگیری در آموزش زبان چیست؟

دوران کرونا با همه سختی‌ها، تجربه خوبی برای ما مدرسان زبان بود. در کلاس‌های برخط متوجه شدم بعضی دانشجویان فقط با گوشی وارد کلاس می‌شوند و حتی از من می‌خواستند که بیشتر وب‌آوا (پادکست) تهیه کنم. در همان زمان، دانشجویانی بودند که اصرار داشتند اسلایدها را در صفحه به نمایش بگذارم و حتی اگر فایل در قالب پی‌دی‌اف بود و خودشان هم به آن دسترسی داشتند، باز هم درخواست می‌کردند که در صفحه کلاس فایل بارگذاری و به اشتراک گذاشته شود. دانشجویانی هم بودند که اصلاً کلاس‌های مجازی را قبول نداشتند و روی برگزاری کلاس حضوری اصرار داشتند. زمانی هم که کلاس‌ها حضوری شدند، باز این تفاوت‌ها را می‌دیدیم. برخی از زبان‌آموزان همواره درخواست کلاس‌های غیرحضوری داشتند و می‌گفتند مثلاً ما خودمان این بخش‌ها را می‌خوانیم. اما برخی دیگر می‌گفتند کلاس‌ها به همین صورت حضوری عالی هستند. تعدادی از دانشجویان کار انفرادی را ترجیح می‌دهند و تعدادی با کار تیمی رشد می‌کنند. در حقیقت هر زبان‌آموز در طول سال‌ها سبک یا روشی را برای یادگیری خود برمی‌گزینند و پرورش می‌دهد. این سبک‌ها به‌شدت روی علاقه‌های زبان‌آموزان اثرگذارند و در نتیجه آن‌ها، یک فرد ممکن است نسبت به یک روش آموزشی خاص یا محیط یادگیری، واکنش مثبت یا منفی از خود نشان دهد. در نتیجه، در پاسخ به بخش دوم پرسش شما باید بگویم که از دیدگاه من تنوع آموزشی بهترین شیوه مواجهه با تفاوت‌های فردی است. چرا که وجود روش‌های متفاوت آموزشی در یک «رویکرد»¹ می‌تواند پاسخ‌گوی دست‌کم برخی از نیازهای آموزشی هر یک از فراگیران باشد.

 

از دیدگاه شما، به‌منظور افزایش بازدهی آموزش، آیا باید تفاوت‌های فردی را از میان برداشت و سبک‌های یادگیری را یکدست کرد؟

همان‌گونه که در بخش قبل توضیح دادم، تفاوت‌های فردی و سبک‌های یادگیری بخشی از روند فراگیری و آموزش است. در نتیجه نمی‌توان و نباید تفاوت‌های فردی را از میان برداشت، بلکه باید در آموزش تنوع ایجاد کرد تا همه بتوانند به شیوه خودشان از آموزش بهره ببرنند. به همین دلیل من «آموزش تلفیقی»² را توصیه می‌کنم و معتقدم باید هدف ما تربیت «فراگیران خودراهبر»³ باشد که بتوانند با سبک‌های یادگیری خود زبان را فرا گیرند. هرچه توانمندی فراگیر در استفاده از ظرفیت‌های فردی خود برای یادگیری یک زبان با توجه به روش‌های یادگیری فردی بیشتر و بهتر باشد، می‌توان انتظار موفقیت بیشتری از رویکردی آموزشی داشت. لازمه این امر کمک به زبان‌آموزان برای تقویت مهارت خودراهبری است.

 

با توجه به گفته‌های شما، آیا می‌توان نتیجه گرفت که آموزش باید به‌گونه‌ای جامع سبک‌های متفاوت آموزشی را پوشش دهد؟

بله، آموزش می‌تواند و باید متنوع باشد. این تنوع می‌تواند خود را در قالب فعالیت‌های آموزشی یا تمرین‌های متنوع، پروژه‌ها، رویکردهای متفاوت آموزشی در طول جلسه‌های گوناگون در محتوای آمـوزشی نشان دهد. برای نمونه می‌توان برای فراگیرانی که دوست دارنــد در تنهایی فرایند یــادگیری را طـی کنند، فیلـم‌های آموزشی و مطالبی تهیه کرد که زبان‌آموز بتواند در محیط مناسب به‌تنهایی (بدون دسترسی به معلم یا دیگر فراگیرندگان) با سرعت و سبک دلخواه خود یادگیری را انجام بدهد. برای کسانی که ترجیح می‌دهند در کار تیمی شرکت داشته باشند، کلاس‌ها و محتوای تعاملی بسیار مفید خواهند بود.

همان‌طور که در جواب به پرسش‌های قبلی گفتم، به اعتقاد من آموزش تلفیقی می‌تواند زبان‌آموزان متفاوت با سبک‌های یادگیری مختلف را پوشش دهد. اگر در این رویکرد از سبک «کلاس‌های معکوس»⁴ استفاده شود، خروجی خوبی خواهیم داشت و زبان‌آموزانی تربیت می‌شوند که خود می‌توانند فرایند یادگیری را فعالانه و بنا به سبک یادگیری خود دنبال کنند. البته این کار برای مدرس دشوار خواهد بود؛ هم به دلیل تازگی کار و هم در راستای هدایت دانشجویان که باید وقت زیادی صرف کنند. فراموش نکنید که لازمه همه این موارد دانش کافی داشته باشد. پیرامون تفاوت‌های فردی و سبک‌های یادگیری در کنار روش‌های مختلف آموزشی از جانب آموزگار یا معلم است. بدین منظور توصیه می‌کنم عزیزان علاقه‌مند به این حوزه، با خواندن کتاب‌های مرجع همچون کتاب"Individual Differences in Language Learning" اثر گریفیث و سروچ، دانش خود را افزایش دهند.

 

چه انتخاب جالبی خانم دکتر! اتفاقاً در این شماره از نشریه نقد و بررسی کتابی که شما معرفی کرده‌اید، به خوانندگان ارائه شده است. در گفته‌های خود به محتوای آموزشی متنوع اشاره کردید. در اینجا می‌خواهم نظر شما را در مورد ابزارهای آموزشی یا کمک‌آموزشی که می‌توانند به مدرس زبان در جهت پوشش طیف گسترده‌تری از زبان‌آموزان کمک کنند، جویا شوم.

من فیلم‌های آموزشی، پادکست، کلاس‌ها و بسته‌های آموزشی تعاملی برخط را به‌شدت توصیه می‌کنم. همان‌گونه که گفتم، محتوای آموزشی تعاملی و چندرسانه‌ای به فراگیرنده امکان خودراهبری در روند فراگیری را می‌دهد و از این رو می‌تواند برای زبان‌آموزان دارای سبک‌های مختلف یادگیری و البته تفاوت‌های فردی، مناسب باشد. چرا که هر زبان‌آموز این امکان را دارد که زمان فراغت خود این بسته‌ها را مشاهده کند یا با آن‌ها تعامل داشته باشد و دانشی مقدماتی کسب کند. این دانش سپس در کلاس حضوری و با آموزش مستقیم و فعالیت‌های کلاسی تقویت و درونی‌سازی خواهد شد. اخیراً هم که هوش مصنوعی وارد عرصه یادگیری شده است که قطعاً آینده‌ای روشن را برای فراگیری زبان پیش روی فراگیرندگان قرار خواهد داد.

 

با توجه به تفاوت‌های فردی و سبک‌های یادگیری زبان‌آموزان، آیا یک روش ارزیابی می‌تواند برای همه زبان‌آموزان در یک کلاس مؤثر باشد؟ اگر بله چگونه؟ اگر خیر، چه باید کرد؟

قطعاً یک روش ارزیابی برای همه مناسب نیست. به همین دلیل بهتر است از ارزیابی تکوینی استفاده کرد تا ارزیابی منصفانه و عینی‌تری داشته باشیم. در این راستا تکالیف و نقش فعال دانشجو در فرایند یادگیری بسیار باارزش‌تر از ارزیابی پایانی است. ارزیابی فراگیرندگان با سبک‌های متفاوت یادگیری، از طریق تنها یک آزمون نهایی، نمی‌تواند نشان‌دهنده توانایی واقعی فراگیرندگان باشد.

 

به‌عنوان پرسش پایانی ممنون می‌شوم دیدگاه خود را در مورد چالش‌های بی‌توجهی به سبک‌های یادگیری و تفاوت‌های فردی در کلاس‌های زبان برای خوانندگان ما روشن بیان کنید.

اگر به سبک‌های یادگیری و تفاوت‌های فردی توجه نشود، کلاس برای عده‌ای خسته‌کننده و برای تعدادی دیگر دشوار خواهد بود و طبعاً به اهداف یادگیری تعریف‌شده نخواهیم رسید. در نتیجه، زبان‌آموزی که بسندگی زبانی بالاتری دارد، ممکن است کلاس را بی‌فایده بیابد و زبان‌آموزان در سطوح بسیار پایینِ بسندگی زبانی هم عملاً بهره‌ای از چنین محیط آموزشی نخواهند برد.

 

 

پی‌نوشت‌ها

1. Approach                      

2. Blended Learning

3. Self-directed Learners     

4. Flipped Classrooms