معلمان و مربیان در ادامه نقش تربیتی انبیا و اولیای الهی، اسوه‌هایی امین، راهنمایانی بصیر و عالمانی توانا تلقی می‌شوند که وظیفه هدایت، روشنگری، برنامه‌ریزی، آموزشی، پشتیبانی، مشورت، بازخورددادن و ترغیب متربیان را برای به‌چالش‌کشیدن موقعیت‌های کنونی، جهت بسط و توسعه ظرفیت‌های وجودی برای درک شایستگی‌ها و دستیابی به مراتبی از حیات طیبه، بر عهده دارند. (مبانی نظری سند تحول، ص 385).
بر اساس این مأموریت خطیر، معلمان، علاوه بر نقش الگویی، راهنما و هدایتگر هستند. راهنمایی نوعی جریان پیوسته و متوالی تربیت است که از پیش‌دبستانی آغاز می‌شود و در دوره‌های بعدی تربیت، با هدف تسهیل فرایند دستیابی متربیان به مرتبه‌ای از حیات طیبه، ادامه می‌یابد.
در راهنمایی و مشاوره، ضمن توجه به هویت مشترک، باید هویت ویژه متربیان (علاقه‌ها، استعداد و نیازهای فردی و اجتماعی) در سه زمینه تحصیلی، تربیتی و شغلی، مورد توجه قرار بگیرند.
در نگرش اسلامی، هدایت دارای دو وجه ارائه طریق (راهنمایی، مقصد حرکت و نشان‌دادن طریق رسیدن به مقصد) و رساندن به مطلوب (کمک به حرکت آگاهانه و اختیاری) در راه رسیدن به مقصد است (همان، ص 385 و 138).
به عبارت دیگر، معلمان و مربیان با شناخت و بسط ظرفیت‌های وجودی دانش‌آموزان و خلق فرصت‌های تربیتی و آموزشی، زمینه درک و انگیزه اصلاح مداوم موقعیت آنان را فراهم می‌سازند (برنامه درسی ملی، ص 12). در نگاه سنتی، کتاب‌های درسی فرصت‌های آموزشی و تربیتی تمام و کمالی تلقی می‌شوند، اما در نگاه نوین، علاوه بر کتاب‌های درسی، انواع محیط‌های متنوع یادگیری درون و برون مدرسه‌ای و فناوری‌های نوین آموزشی از فرصت‌های بسیار مهم تلقی می‌شوند؛ محیط‌هایی از جمله:
• فیلم و نرم‌افزارهای آموزشی؛
• مجلات رشد؛
• بازی‌های رایانه‌ای؛
• آزمایشگاه و کارگاه؛
• مسجد، کانون فرهنگی و پژوهش‌سرا؛
• اردوهای تفریحی و علمی؛
• مسابقه‌ها و جشنواره‌های علمی، عملی‌هنری و ...؛
• نمایشگاه، بازارچه‌های تولیدات دانش‌آموزی و ...؛
علاوه بر فرصت‌های آموزشی و تربیتی، تدریس بر اساس رویکردهای فطرت‌گرایی، موقعیت‌محوری و تلفیقی، از ویژگی‌های مهم معلمی محسوب می‌شود. در نتیجه، روند کسب شایستگی‌های فردی و جمعی دانش‌آموزان این ویژگی‌ها را دارد:
• موقعیت‌محور و در تعامل با عناصر موقعیت؛
• جامع و ترکیبی (یکپارچه‌نگر، درهم‌تنیده، تلفیقی)؛
• متربی‌محور (نقش فعال دانش‌آموز در فرایند تدریس)؛
• مداوم (نگاه فرایندی و مستمر)؛
• آگاهانه و ارادی (متناسب با سطح رشد و آمادگی دانش‌آموزان) (مبانی نظری سند تحول، ص138).
در عین حال یکی از وظایف مهم معلمان سنجش کیفیت یادگیری است. سنجش برای یادگیری، سنجش به‌عنوان تجربه یادگیری و سنجش از یادگیری سه رویکرد درهم‌تنیده در زمینه سنجش هستند که معلمان آن‌ها را مدیریت می‌کنند و با ارائه بازخورد به‌موقع و متناسب با تفاوت‌های فردی، زمینه تکوین و تعالی هویت دانش‌آموزان را فراهم می‌آورند.
بر اساس آنچه گفته شد، ویژگی‌های معلمی را می‌توان به این صورت فهرست کرد:
• ایفای نقش الگویی؛
• برقراری ارتباط انسانی و اخلاقی؛
• راهنمایی و هدایت‌گری؛
• متنوع‌سازی فرصت‌های آموزشی و تربیتی؛
• بهره‌گیری از فناوری‌های نوین آموزشی؛
• به‌کارگیری روش‌های تدریس مسئله‌محور، تلفیقی و تعاملی؛
• به‌کارگیری روش‌های سنجش با رویکرد خودارزیابی و سنجش عملکرد.
برخی از ویژگی‌های گفته‌شده، شایستگی‌های عمومی و برخی شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان تلقی می‌شوند. وزارت آموزش‌وپرورش ضمن آموزش و توانمندسازی مستمر رشد این شایستگی، باید زمینه ارزیابی و رتبه‌بندی معلمان را بر اساس آن‌ها فراهم آورد. در این فرایند سه سؤال کلیدی مطرح است:
1. آیا خرده‌شایستگی‌های این ویژگی‌ها در آیین‌نامه رتبه‌بندی معلمان به‌درستی تدوین شده‌اند؟
2. آیا فرایند اجرایی ارزیابی و رتبه‌بندی معلمان به شکل مناسبی طراحی و اجرا شده است؟
3. معلمان و مربیان تا چه میزان از شاخص‌ها و فرایند اجرای رتبه‌بندی رضایت دارند؟
برای تأمل و اندیشه‌ورزی در خصوص این سؤال‌ها، مطالب پرونده رتبه‌بندی معلمان در صفحه‌های 2٠ تا 28 مجله را مطالعه فرمایید.
منابع
1. مبانی نظری سند تحول (139٠). انتشارات شورای عالی آموزش‌وپرورش.
2. برنامه درسی ملی (1391). انتشارات شورای عالی آموزش‌وپرورش.