مصداق‌های نگرش تحولی
ـ تفکر مسئله‌یابی، تبیین مسئله و اولویت‌بندی آن؛
ـ تفکر راهبردی، برنامه‌ریزی راهبردی، مدیریت راهبردی؛
ـ تفکر همه‌جانبه‌نگر و یکپارچه‌نگر؛
ـ تفکر کارآفرینی (خطر‌پذیری، نوآوری، ارزش‌آفرینی، ثروت‌آفرینی و ...)؛
ـ تفکر مبتنی بر چالش خلاق و حل خلاق مسئله
ـ تفکر فناورانه؛
ـ تفکر کار تیمی و همیارانه (همدلی و ....)؛
ـ تفکر خودتنظیمی و خودمدیریتی؛
ـ تفکر آینده‌پژوهی.
مدرسه، کانون تحول در آموزشوپرورش
ـ به نظر می‌رسد اولین قدم بر اساس نگرش تحولی، اندیشه‌ورزی و ژرف‌نگری نسبت به مأموریت نظام آموزشوپرورش است. مأموریت آموزشوپرورش در عبارتی کلی زمینه‌سازی برای کسب شایستگی‌های لازم جهت درک و اصلاح موقعیت توسط دانش‌آموزان است (تربیت نسلی فکور، مؤمن، کارآفرین و ...).
ـ این مأموریت در مدرسه تحقق پیدا می‌کند. لذا مدرسه کانون تربیت (کانون تحول) است و معلمان و مربیان عاملان این تحول هستند. به عبارت دیگر، تربیت محصول مدرسه است؛ البته محصول فرهنگ مدرسه.
نسبت ستاد با کانون تحول، یعنی مدرسه
اگر مدرسه را به‌عنوان کانون تربیت قبول کردیم، باید بپذیریم ساختار سلسله‌مراتبی وزارت آموزشوپرورش یک ساختار ظاهری است. به عبارت دیگر، مدرسه آخرین سطح این سلسله‌مراتب نیست. بلکه در رأس ساختار آموزشوپرورش قرار دارد و ستاد، استان و منطقه پشتیبان آن هستند. لذا وظیفۀ ستاد آموزشوپرورش تأمین منابع (انسانی، مالی، تجهیزاتی و ...) تدوین مقررات، توانمندسازی، نظارت و ارزشیابی است. به عبارت دیگر، نقش ستاد، برنامه‌ریزی راهبردی است. برنامه‌ریزی راهبردی محصول تفکر راهبردی و دیگر مصداق‌های نگرش تحولی است.
به علت نبود برنامۀ راهبردی، سند تحول (131 راهکار) به‌درستی اجرا نشده است. آنچه تحت عنوان برنامۀ زیرنظام‌ها نوشته شده است، برنامۀ راهبردی نیست، بلکه تفسیر راهکارهای سند تحول است.
به نظر بنده، باید برنامۀ اجرای سند تحول (یا همان برنامۀ راهبردی) تهیه می‌شد و پس از تصویب در شورای عالی و با تشکیل شورای اجرای سند تحول، با مسئولیت معاون اول ریاست‌جمهوری، عملیاتی می‌شد و... (و هنوز هم دیر نشده است).
راهکارهای سند تحول بر اساس آهنگی منسجم تدوین نشده‌اند. بعضی از آن‌ها اقدامی ساده است و بعضی از جنس هدف هستند. بعضی از جنس رویکرد هستند و بعضی از جنس پروژۀ کلان و .... در عین حال، بعضی از راهکارها کارهای جاری آموزشوپرورش هستند، بعضی اصلاح کارهای جاری و بعضی از آن‌ها جنبۀ تحولی دارند که ستاد باید روی آن‌ها متمرکز می‌شد، ولی این کار صورت نگرفته است؛ مانند:
ـ راهکار 3- 9 که به‌نوعی یک سیاست است: سیاست مشارکت‌محوری؛
ـ راهکار 5-5 که به‌نوعی یک سیاست است: سیاست کاهش تمرکز؛
ـ راهکار 4-11 که به‌نوعی یک نظام است: نظام سنجش صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان و ... ؛
ـ راهکار 3- 21 که به‌نوعی یک پروژۀ کلان است: نظام استعدادیابی و هدایت تحصیلی و شغلی؛
ـ راهکار 5- 6 که به‌نوعی یک پروژۀه کلان است: برنامۀ جامع آموزش کارآفرینی؛
ـ راهکار 1- 19 و 192 که به‌نوعی نظام است: نظام ارزشیابی از برون‌داد و... .
تحول با کدام رویکرد؟
تحول بدون توجه به رویکرد و چرخش‌های تحولی بی‌معناست. کدام رویکرد باید در قلب فعالیت‌های آموزشوپرورش حاکم شود؟ تغییر رویکرد از انباشت اطلاعات به کسب شایستگی‌ها (تفکر، خودمدیریتی، هویت اسلامی، برقراری ارتباط مسئولانه و ...)
تحول با کدام سیاست؟
1. سیاست کاهش تمرکز (آن روی سکۀ سیاست مدرسه‌محوری است)؛
2. سیاست مشارکت‌محوری (عوامل سهیم و مؤثر).
تحول با کدام مدل اجرایی؟
ـ زیرنظام برنامۀ درسی (تربیتی) قلب دیگر زیرنظام‌هاست. دیگر زیرنظام‌ها زمینه‌ساز، پشتیبان و حمایتگرند. بر اساس این استدلال، هم‌عرض‌بودن برنامه‌های معاونت‌ها، مراکز و ... و ارسال آن‌ها به استان‌ها خطایی راهبردی است.
فرصت‌های تربیتی بر اساس زیرنظام برنامۀ درسی (سازمان پژوهش معاونت‌های آموزشی، پژوهشی، تربیت‌بدنی و ...) باید به‌صورت یکپارچه تدوین شوند. سپس نقش اجرایی هر معاونت روشن شود که همان توانمندسازی و نظارت معاونت خواهد بود. مرکز سنجش و پژوهشگاه هم ارزشیابی (با تأکید بر برون‌داد) خواهد کرد.
در ضمن، برنامه‌های آموزش معلمان در دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی باید هماهنگ با برنامه‌های درسی و یکپارچه موردعنایت قرار گیرند.
ستاد و پروژه‌های کلان
بر اساس آنچه گفته شد، برخی از پروژه‌های کلان که می‌توانند در برنامه‌ریزی راهبردی سال 14٠3 موردعنایت قرار گیرند پیشنهاد میشوند:
1. بازطراحی برنامه‌های درسیِ مربوط به زیرنظام برنامۀ درسی با رویکرد شایسته‌محور (به‌صورت درهم‌تنیده بین سازمان پژوهش و معاونت‌های ستادی).
2. تدوین نظام آموزش و توسعۀ شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان و مدیران، هماهنگ با منطق بند 1.
3. تدوین نظام سنجش صلاحیت‌های حرفه‌ای، با تأکید بر شایستگی‌های موردنیاز بند 1.
4. تدوین نظام کاهش تمرکز در نظام برنامۀ درسی (برنامۀ ویژۀ مدرسه مرحلۀ یک آن است).
5. تدوین نظام مشارکت‌محوری (در جهت حل کمبود تجهیزات مدرسه‌ها).
6. تدوین نظام استعدادیابی و هدایت تحصیلی (با تأکید بر اصلاح شاخه و رشته‌های تحصیلی متوسطۀ دوم).
7. تدوین نظام سنجش ملی (با تأکید بر سنجش برون‌داد).
8. تدوین نظام رفاهی و بالندگی نیروی انسانی.
منابع
1. مبانی نظری سند تحول (139٠). انتشارات شورای عالی آموزشوپرورش.
2. برنامۀ درسی ملی (1391). انتشارات شورای عالی آموزشوپرورش.