معیارهای زیست مؤمنانه

برای هر چیز معیار و میزان است و معیار  اخلاقی زیستن، قرآنی زیستن است.

قرآن کریم آموزه‌های اخلاقی و رفتاری فراوانی دارد که اصول و چارچوب‌های درست رفتار و الگوی تمام‌عیار زیست مؤمنانه را به تصویر کشیده‌اند.

قرآن مظهر رحمت و جلوه ربوبیت خداوندی و از این‌رو کتاب تربیت و هدایت است و در این مسیر چیزی را فروگذار نکرده است: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء و هدی و رحمه و بشری للمسلمین» (و این کتاب را بر تو نازل کرده‌ایم تا روشنگر همه چیز باشد و هدایتی و رحمتی و مسلمانان را بشارتی)(نحل/ 89).

آری قرآن کتاب زندگی و برای زندگی است. آمده است که زندگی تازه و نویی به آدمی ببخشد:

«یا ایها الذین آمنوا استجیبوالله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید دعوت خدا و رسول را اجابت کنید، آنگاه که شما را به چیزی فرا می‌خواندکه زنده‌تان می‌سازد) (انفال/ 24).

این همان فلسفه و کارکرد اصلی دین است که در این آیه به صراحت بیان شده است.

آری آموزه‌های اخلاقی و رفتاری قرآن کریم الگوی تمام عیار زیست مؤمنانه هستند. در خلال عمل به این آموزه‌ها و با دگرگونی حیات و سلوک معنوی آدمی است که انسان قرآنی شکل می‌گیرد.

انسان قرآنی انسانی است که:

از اظهارنظر و چون و چرا درباره چیزی که نمی‌داند پرهیز می‌کند: «فلم تحاجون فیما لیس لکم به علم» (آل‌عمران/ 66) و: «و تقولون بافواهکم ما لیس لکم به علم» (نور/ 15).

به دنبال آموختن برای رشد است: «قال موسی هل اتبعک علی ان تعلمن ما علمت رشداً» (کهف/ 66).

اهل تحقیق است. به دیدگاه‌های مختلف توجه دارد و بهترین‌ها را گزینش می‌کند، اهل گفت‌وگو به منظور دستیابی و کشف حقیقت است: «فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» (زمر/ 18).

گمان و حدس را پایه قضاوت‌های خویش قرار نمی‌دهد. از شایعه و دروغ گریزان است و به هر گزارش و خبری ترتیب اثر نمی‌دهد: «ان جائکم فاسق بنبا فتبینوا» (حجرات/ 6).

«اجتنبوا کثیراً من الظن ان بعض الظن اثم» (حجرات/ 12) و: «ان الظن لا یغنی من الحق شیأ» (یونس/ 36).

استبداد رأی ندارد و هرگز خود را از مشورت با دیگران بی‌نیاز نمی‌بیند: «و شاورهم فی الامر» (آل‌عمران/ 159).

استقلال فکری حق محور دارد. در مسیر درست خویش حرکت می‌کند و هم‌رنگ جماعت نمی‌شود: «و لا تتبعوا اهوائهم» (مائده/ 48) و: «و ان تطع اکثر من فی‌الارض یضلوک عن سبیل الله» (انعام/ 116).

حق و حقیقت را – آگاهانه و دانسته – پنهان نمی‌کند و آن را بیان می‌کند: «و لا تلبسوالحق بالباطل و تکتموالحق و انتم تعلمون» (بقره/ 42).

یک‌رنگ و به دور از ریاکاری و نفاق است و رفتار نمایشی ندارد: «و لا تکونوا کالذین خرجوا من دیارهم بطراً و رئاء الناس» (انفال/ 47) و: «کبر مقتاً‌ عندالله ان تقولوا مالا تفعلون» (صف/ 2).

در فراز و فرود زندگی متانت دارد و صبر خویش را از دست نمی‌دهد. در مقابل هر پیشامدی – چه کوچک و چه بزرگ – صابر و شکیباست: «و الصابرین فی الباساء و الضراء و حین الباس» (بقره/ 177) و: «و اصبر علی ما اصابک» (لقمان/ 17).

در گذران زندگی هیچ چیز را پایدار نمی‌داند. از این‌رو از دست دادن‌ها و به دست آوردن‌ها، او را دچار پریشانی یا ذوق‌زدگی و سرمستی نمی‌کند: «لکیلا تأسوا علی مافاتکم و لا تفرحوا بها آتاکم والله لا یحب کل مختال فخور» (حدید/ 23).

با حسن سلوک و ادب و احترام در میان انسان‌ها روزگار می‌گذراند و در حفظ حریم و احترام دیگران کوشاست. از این‌رو غیبت، عیب‌جویی و مسخره نمی‌کند: «و لا تجسسوا و لا یغتب بعضکم بعضاً» (حجرات 12) و: «لا یسخر قوم من قوم... و لا تنابزوا بالالقاب» (حجرات/ 11).

مسخره‌بازی و دست‌انداختن دیگران را نمودی از نادانی می‌داند و از آن رو به شدت از آن پرهیز می‌کند: «قال اتتخذنا هزواً قال اعوذ بالله ان اکون من الجاهلین» (بقره/ 67).