دانش‌آموزان بسیاری کتاب‌هایی را برای فراگیری ریاضی خوانده‌اند که شما در تألیف آن‌ها نقش داشته‌اید. فعالیت‌های شما بسیار گسترده‌تر از تألیف کتاب‌های درسی با موضوع دانش ریاضی است. ابتدا از موفقیت‌های خودتان برای ما بفرمایید تا دانش‌آموزان مخاطب مجله آشنایی بیشتری با شما پیدا کنند و در ادامه به سراغ پرسش‌های دیگر برویم.
تاکنون بیش از 70 دانشجوی دوره تحصیلات تکمیلی تحت راهنمایی بنده از پایان‌نامه خود دفاع کرده‌اند. همچنین کارگاه‌های آموزشی متعددی در استان‌های کشور برای دبیران ریاضی برگزار کرده‌ام. به عنوان مجری، «طرح پژوهشی تدوین راهنمای برنامه درسی حوزه یادگیری ریاضی» را در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با همکاری گروهی از استادان و کارشناسان به انجام رسانده‌ام. زمینه‌های تخصصی بنده عبارت‌اند از: حل مسئله ریاضی، طرح مسئله ریاضی و آموزش معلمان ریاضی. در سال 1402 به عنوان «سرآمد آموزشی» دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی برگزیده شدم. همچنین امسال نیز به عنوان یکی از 20 برگزیده کشوری سرآمد آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزیده شدم.
لطفاً اشاره بیشتری به آثار و تألیفات خودتان داشته باشید؛ اعم از کتاب‌های درسی و غیردرسی. به‌ویژه اینکه در کتاب‌های ریاضی پایه‌های هفتم تا نهم چه سرفصل‌ها و مبحث‌هایی را جناب‌عالی نوشته‌اید؟
در تیم تألیف 21 کتاب درسی ریاضی و کتاب راهنمای معلم عضویت داشته‌ام. همچنین یک کتاب به زبان روسی در سال 2007 با همکاری استادان راهنمایم نوشته‌ام. تألیف دو کتاب درسی دانشگاهی هم در کارنامه بنده وجود دارد. در بیشتر کتاب‌های درسی مدرسه‌ای، پس از آماده‌شدن پیش‌نویس اولیه یک فصل، متن توسط تیم تألیف نقد، اصلاح و ویرایش می‌شد. در تألیف مبحث توان در کتاب ریاضی پایه هفتم، مبحث توان و جذر در ریاضی پایه هشتم و مبحث توان و ریشه در ریاضی پایه نهم مشارکت فعال داشته‌ام. در بخش‌های مهم دیگری از این کتاب‌ها هم ایده‌ها و پیشنهادهای زیادی ارائه کرده‌ام.
خودتان در دوران دانش‌آموزی مطالب ریاضی را چطور می‌خواندید و یاد می‌گرفتید؟ آن زمان چقدر به تمرین و تکرار مباحث معتقد بودید و اگر در یادگیری نکته‌ای دچار مشکل می‌شدید، چه می‌کردید؟
در زمان دانش‌آموزی بنده امکانات فراوان امروزی وجود نداشت. با این حال، وجود دبیران دلسوز و توانمند مانند امروز قوت قلبی برای جامعه بود. تکیه عمده روی مطالب ارائه‌شده توسط معلم بود و برای فهم بیشتر به کتاب هم رجوع می‌کردم. یادگیری عمیق در ریاضی فقط با تکرار به‌دست نمی‌آید. برای حل مشکلاتم به دوستان و دبیرانم رجوع می‌کردم.
چرا این تصور در ذهن تعدادی از دانش‌آموزان وجود دارد که درس ریاضی، سخت، دشوار و کمی خشک است و لطافت و جذابیت چندانی ندارد؟ این تصورات از کجا در ذهن بچه‌ها شکل گرفته است؟ چه توصیه‌ای برای بهبود این تفکر به آنان دارید؟
عوامل زیادی در این موضوع نقش دارند. برای مثال، یکی از این دلایل حجم زیاد مبحث‌های ریاضی است که در دوره مدرسه دانش‌آموزان مطالعه می‌کنند. این نکته باعث می‌شود که دانش‌آموزان به جای کشف مطلب به حفظ آن روی بیاورند. به نظر بنده اگر به شیوه جدیدی که در کتاب‌های درسی- یعنی فراگیری مبحث درسی ضمن انجام یک فعالیت- ذکر شده است پایبند باشیم و در آموزش بر توازن ارائه مفهومی و ارائه رویه‌ای تأکید کنیم، بخش مهمی از مشکلات مرتفع خواهد شد.
شما مؤلف کتاب‌های ریاضی هستید. بنابراین توصیه‌های شما برای آنکه این کتاب را چگونه بخوانیم تا بهتر یاد بگیریم، در ذهن مخاطبان پذیرفتنی‌تر است. در این زمینه چه توضیحاتی برای دانش‌آموزان پایه‌های هفتم تا نهم دارید؟
این کتاب‌ها حاصل تلاش جمعی تعدادی از معلمان مجرب و استادان ریاضی و آموزش ریاضی است و با تکیه بر پژوهش‌های معتبر داخلی و بین‌المللی نوشته شده‌اند. توصیه ساده و دقیق بنده این است که دانش‌آموزان از فرصتی که فعالیت‌های کتاب برای آموزش در اختیارشان قرار می‌دهند به‌خوبی بهره بگیرند و با انجام کارهایی که یک فعالیت از دانش‌آموز می‌خواهد، خود به کشف موضوع یا مبحث درسی بپردازند. البته نقش معلم در هدایت دانش‌آموزان بی‌بدیل است.
آیا به نظر شما حل تمرین‌های موجود در کتاب برای یادگیری مباحث ارائه‌شده کفایت می‌کند یا دانش‌آموزان برای فهم عمیق‌تر مطالب باید به تمرین‌های بیشتری بپردازند؟ اگر چنین هست کدام تمرین‌ها و از چه منابعی را توصیه می‌کنید؟
کتاب واقعاً کفایت می‌کند؛ البته به شرط آنکه به توصیه کتاب عمل شود. مایلم بخشی از آنچه را که در بخش «سخنی با معلم» کتاب ریاضی پایه هشتم آمده است، اینجا تکرار کنم: «یکی از اهداف مهم و اصلی این کتاب درگیرشدن دانش‌آموزان در فرایند حل مسئله است. فعالیت‌های کتاب به‌طور عمده به این منظور طراحی شده‌اند. به‌طور معمول دانش‌آموزان در این فعالیت‌ها با دشواری و چالش روبه‌رو خواهند شد. این موضوع نه تنها نگران‌کننده نیست، بلکه هنگامی که با کمک و راهنمایی معلم همراه باشد، نتیجه‌ای مناسب به دنبال دارد.
در این کتاب، مواجه‌کردن دانش‌آموزان با مسئله، امری هدفمند و آگاهانه به شمار می‌رود. کمک به دانش‌آموز نباید با در اختیار گذاشتن حل مسئله یکسان تلقی شود. کمک‌ها و راهنمایی‌ها باید تا جایی باشند که شوق کشف و لذت حل‌کردن را از دانش‌آموز نگیرد. طی این مسیر، گفت‌وگوی دانش‌آموزان با معلم و نیز با یکدیگر، توضیح افکار و دفاع از آن‌ها، قضاوت در مورد افکار ریاضی دیگر دانش‌آموزان، بررسی و آزمایش حدس‌ها و نقد راه‌حل‌ها، جزئی از فرایند یادگیری ریاضی هستند. در این راستا معلم ریاضی به‌یقین می‌تواند نقشی بی‌بدیل ایفا کند. معلم در گفت‌وگوی ریاضی‌وار در کلاس درس که از آن به گفتمان ریاضی نیز یاد می‌شود، با بسیاری از دیدگاه‌ها، افکار و مشکلات و بدفهمی‌های دانش‌آموزان درباره مفاهیم درسی آشنا می‌شود و امکان برطرف‌کردن آن‌ها را در کلاس و احتمالاً با مشارکت دیگر دانش‌آموزان پیدا می‌کند. این کار مستلزم تمرکز بر فرایند حل مسئله و به‌ویژه پس از ارائه پاسخ از سوی دانش‌آموزان است. به همین دلیل حجم زیاد و فراوانی مسائل، خود مانعی به شمار می‌آید. تعداد مسائلی که در بیشتر کتاب‌های کمک آموزشی مطرح می‌شوند، به‌طور معمول از نیاز دانش‌آموزان بیشتر است. اگر تعداد کمتری مسئله ولی با عمق بیشتر در کلاس درس و با مشارکت دانش‌آموزان حل و بررسی شود، نسبت به حالتی که تعداد زیادی مسئله و به شیوه تکرار و تمرین حل شود، نتیجه به مراتب بهتری به دست می‌آید.»
خودتان به کدام یک از شاخه‌ها و مباحث ریاضی بیشتر علاقه‌مند هستید و چرا؟
تخصص بنده آموزش ریاضی است. به «حل مسئله ریاضی» و «طرح مسئله ریاضی» علاقه دارم. در این زمینه کارهایی منتشر کرده‌ام.
بچه‌ها به‌طور کلی چرا باید ریاضی بخوانند و دانش ریاضی در زندگی ما چه تأثیری دارد که باید به آن اهمیت بدهیم؟
در این‌باره زیاد گفته شده است. مفیدبودن ریاضیات یکی از این دلایل است. اما دانش‌آموزان در عمل باید به این مطالب برسند. توصیه بنده در یکی از پاسخ‌های قبلی به‌طور مفصل آمده است.
شما در تألیف چه مباحثی از کتاب‌های ریاضی بیشتر نقش داشته و دارید و توصیه خودتان برای فهم بهتر این مباحث به دانش‌آموزان چیست؟
تقریباً به دلیل مسئولیتم در تألیف خیلی از مباحث به عنوان یکی از اعضای تیم تألیف نقش داشته‌ام. تألیف مبحث تابع، مبحث حد و پیوستگی و مفهوم مشتق از مهم‌ترین آن‌هاست. توصیه بنده انجام فعالیت‌ها زیر نظر معلم و با حوصله و صرف وقت است. طراحی این فعالیت‌ها به کمک خردجمعی و با استفاده از پژوهش‌های معتبر انجام شده است.
شما چطور با مجله‌های برهان و نشریات ریاضی در دوران دانش‌آموزی آشنایی پیدا کردید و بیشتر تمایل داشتید چه مباحثی از این مجله را مطالعه کنید؟ چه توصیه‌ای برای مخاطبان امروز مجله رشد ریاضی برهان دارید؟
در دوران دانشجویی با این مجلات آشنا شدم. مسائل مطرح‌شده در مجله و گزارش‌ها و مصاحبه‌ها برایم جالب بودند.
از حضورتان در این گفت‌وگوی صمیمانه سپاسگزاریم و موفقیت‌های روزافزون برایتان آرزومندیم.