بیماریهای غیرواگیر از اصلی‌ترین عوامل مرگ و ناتوانی در دنیای امروز به شمار می‌روند. عمده این بیماری‌ها عبارت‌اند از انواع بیماریهای قلبی‌عروقی، سرطان‌ها، بیماریهای مزمن ریوی و دیابت. بسیاری از بیماریهای غیرواگیر می‌توانند با مدیریت عوامل خطر همچون تغذیه ناسالم، فعالیت بدنی ناکافی، مصرف دخانیات و مصرف الکل، پیشگیری و مهار شوند.
به دلیل افزایش روند مرگ‌ومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر، به‌خصوص در کشورهای درحال‌توسعه، سازمان جهانی بهداشت از دو دهه پیش این بیماری‌ها را جزو اولویت‌های بهداشتی کشورهای درحال‌توسعه اعلام کرده است. در حال حاضر، بیماریهای غیرواگیر علل اصلی مرگ‌ومیر و ناتوانی در جهان هستند، به‌طوری‌که بخش قابل‌ملاحظه‌ای از بار جهانی بیماری‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. این در حالی است که بار بیماریهای غیرواگیر در کشورهای با درآمد پایین و متوسط به‌طور قابل‌توجهی نسبت به کشورهای پیشرفته بیشتر است. چهار بیماری عمده غیرواگیر شامل «بیماریهای قلبی‌عروقی، سرطان، بیماریهای مزمن ریوی و دیابت» به‌طور مستقیم به سه عامل خطر اصلی قابل‌پیشگیری شامل «مصرف سیگار، تغذیه نامناسب و نبود فعالیت بدنی مناسب» وابسته هستند.
افزایش روزافزون شیوع این بیماری‌ها، خسارت‌های اقتصادی زیادی به کشورها تحمیل می‌کند. علت این افزایش، زمینه‌سازی مساعدی است که در اثر افزایش خطر (ریسک) عوامل (فاکتورهای) این بیماری‌ها در سالیان گذشته به وجود آمده است. تغییر شیوه زندگی سبب شده است برخی از عوامل مهم خطر از جمله مصرف دخانیات، نبود فعالیت بدنی مناسب، رژیم غذایی نامناسب، سوانح و حوادث، تعداد مبتلایان به فشارخون، چربی و قندخون بالا در جامعه افزایش یابد. این خود زنگ خطری است برای افزایش مرگ‌ومیر و ناتوانی‌های ناشی از بیماریهای غیرواگیر که در حال حاضر گریبان‌گیر کشورهای درحال‌توسعه است.
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، دلیل عمده این وضعیت می‌تواند تغییراتی باشد که در سال‌های اخیر در شیوه زندگی مردم ایجاد شده است. شاید بتوان یکی از علل ایجاد این تغییرات را، علاوه بر مقتضیات زندگی کنونی، در آگاهی و نحوه عملکرد مردم دانست. در بسیاری موارد، نبود آگاهی کافی از عوامل خطر و به‌کارنگرفتن تمهیدات لازم و ضروری سبب شده است این عوامل روزبه‌روز افزایش یابند.
بنابراین، شناخت عوامل خطر، سیاست‌گذاری در چگونگی مقابله و در نهایت کاهش روند روزافزون آن‌ها می‌تواند تأثیر در کاهش بیماریهای غیرواگیر سهم بسزایی داشته باشد. چنین به نظر می‌رسد که بیماریهای مزمن و غیرواگیر، هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای درحال‌توسعه، بین بزرگ‌سالان اهمیت بیشتری می‌یابند.
هم‌اکنون بیماریهای قلبی‌عروقی و سرطان‌ها در رأس علل مرگ‌ومیر در کشورهای پیشرفته قرار دارند و بخش زیادی از همه مرگ‌ها را شامل می‌شوند. در بسیاری از کشورها، شیوع و بروز بیماریهای غیرواگیر و مزمن روند صعودی داشته است و انتظار می‌رود همچنان ادامه داشته باشد. یکی از دلایل این افزایش می‌تواند افزایش امید به زندگی در بسیاری از کشورها باشد که در نتیجه آن شمار افراد مسن و در نتیجه احتمال ابتلا به انواع بیماریهای غیرواگیر و مزمن بیشتر می‌شود. دلیل دیگر آن است که الگوهای زندگی و رفتاری مردم به‌سرعت دگرگون می‌شوند و این دگرگونی فرد را مستعد ابتلا به انواع بیماریهای غیرواگیر می‌کند.
در حال حاضر، اهمیت توجه به بیماریهای غیرواگیر در دنیا و به‌خصوص در کشورهای درحال‌توسعه بیش از پیش است و کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست. ضرورت توجه همه‌جانبه به بیماریهای غیرواگیر مسئولان امر را بر آن داشت که با تشکیل کارگروهی ملی با عنوان «کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر جمهوری اسلامی ایران»، با تمرکز بر بحث بیماریهای غیرواگیر برای پیشگیری و مهار هرچه بیشتر این دسته از بیماری‌ها و عوامل خطر مرتبط با آن‌ها تلاش کنند و فعالیت‌های موجود در این زمینه را به نحو مقتضی جهت دهند.
در چارچوب اهداف نه‌گانه پیشنهادی سازمان بهداشت جهانی با هدف مهار بیماری و مرگ‌ومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر تا سال 2٠25 میلادی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش به تهیه و تدوین سند ملی پیشگیری و مهار بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط در کشور اقدام کرده است؛ سندی که نه‌تنها اهداف نه‌گانه سازمان بهداشت جهانی را نشانه گرفته است، بلکه درباره اهداف دیگری نیز، با توجه به اولویت‌های موجود کشور در بحث بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط در جمهوری اسلامی ایران، در نشست کمیته فنی دفتر منطقه‌ای سازمان بهداشت جهانی در بیروت، بحث و بررسی می‌کند. این سند 13 هدف ملی دارد که بر عوامل اصلی خطر شامل مصرف دخانیات، رژیم غذایی ناسالم، نداشتن فعالیت فیزیکی و مصرف الکل متمرکز هستند و بر چهار دسته بیماری عبارت از بیماریهای قلبی‌عروقی، سرطان‌ها، بیماریهای مزمن ریوی و دیابت و اولویت‌های دیگر کشور، مانند حوادث ترافیکی، متمرکز است.
این اهداف عبارت‌اند از:
- هدف یک: 25 درصد کاهش در خطر مرگ زودرس ناشی از بیماریهای قلبی‌عروقی، سرطان، دیابت و بیماریهای مزمن ریوی؛
- هدف دوم: حداقل 10 درصد کاهش نسبی در مصرف الکل؛
- هدف سوم: 2 درصد کاهش نسبی در شیوع فعالیت بدنی ناکافی؛
- هدف چهارم: 3 درصد کاهش نسبی در متوسط مصرف نمک در جامعه؛
- هدف پنجم: 3 درصد کاهش نسبی در شیوع مصرف دخانیات در افراد بالاتر از 15 سال؛
- هدف ششم: 25 درصد کاهش نسبی در شیوع فشارخون بالا؛
- هدف هفتم: ثابت نگه‌داشتن میزان بیماری دیابت و چاقی؛
- هدف هشتم: دریافت دارو و مشاوره (از جمله کنترل قند خون)، توسط حداقل 70 درصد از افراد واجد شرایط، به‌منظور پیشگیری از حمله‌های قلبی و سکته مغزی؛
- هدف نهم: 80 درصد دسترسی به فناوری‌ها و داروهای اساسی فراهمی1 شامل داروهای عمومی (ژنریک) موردنیاز برای درمان بیماری‌ها، در بخش‌های خصوصی و دولتی؛
- هدف دهم: به صفر رساندن میزان اسید اشباع چرب در روغن‌های خوراکی و محصولات غذایی؛
- هدف یازدهم: 20 درصد کاهش نسبی در میزان مرگ‌ومیر ناشی از حوادث ترافیکی؛
- هدف دوازدهم: 10 درصد کاهش نسبی در میزان مرگ‌ومیر ناشی از مصرف مواد؛
- هدف سیزدهم: 2 درصد افزایش دسترسی به خدمات سلامت روان در نظام سلامت.
درپیش‌گرفتن رفتارهایی که احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی‌عروقی، سرطان، بیماریهای مزمن ریوی و دیابت را کاهش دهند، با کنترل عوامل خطر همچون تغذیه ناسالم، فعالیت بدنی ناکافی، مصرف دخانیات و مصرف الکل، می‌تواند در پیشگیری از بیماریهای غیرواگیر و کنترل آن‌ها مؤثر واقع شود. ازجمله رفتارهایی که می‌توانند در کنترل بیماریهای غیرواگیر اثربخش باشند، عبارت‌اند از:
- حفظ سطح کلسترول خون در حد طبیعی؛
- پیروی از رژیم غذایی سالم؛
- خودداری از استعمال دخانیات و قرارگرفتن در معرض دود سیگار؛
- حفظ فشارخون در حد طبیعی؛
- دستیابی به وزن ایدئال؛
- فعالیت بدنی؛
- مدیریت فشار روانی.
پی‌نوشت
1. availability
منابع
1. سند ملی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط در جمهوری اسلامی ایران، در بازه زمانی 1394 تا 14٠4.
2. راهنمای جامع آموزش سلامت در مدارس (ویژه معلمان). 1395. ترجمه و تنظیم نوید شریفی، محمد کیاسالار و معصومه دانیالی. انتشارات پارسای سلامت. تهران.