مهارت تفکیک دوغ و دوشاب

در ابتدای این نوشتار از باب اهمیت موضوع لازم به تأکید است که داشتن مهارت‌های تفکر انتقادی¹ برای موفقیت در تمامی شئون زندگی، از حل مشکلات شغلی تا تصمیم‌گیری‌های مهم در امور شخصی، ضروری است. ما می‌توانیم تفکر انتقادی را توانایی شناسایی مفروضات، تحلیل اطلاعات، ارزیابی شواهد و نتیجه‌گیری منطقی توصیف کنیم. مهارت‌های تفکر انتقادی به ما کمک می‌کنند مشکلات را تعریف و شناسایی کنیم و راه‌حل‌های بالقوه را تحلیل و سپس تصمیم‌سازی کنیم؛ مضاف بر اینکه موجبات اخذ تصمیمات بهتر را نیز فراهم می‌کنند. در عین ‌حال، داشتن این مهارت‌ها موجب می‌شود با ارزیابی امکان‌های متفاوت، به انتخاب‌های آگاهانه دست بزنیم. این کنشگری ثمراتی مبارک در پی دارد.

هنگام تحلیل اطلاعات، برقراری ارتباط را نیز به‌نوعی تمرین می‌کنیم. لذا چنین مهارت‌هایی به ما کمک می‌کنند بتوانیم ارتباط مؤثر برقرار کنیم. با تفکر انتقادی می‌توانیم رویکردهای گوناگون را در نظر بگیریم، ایده‌های جدید را شناسایی کنیم و واگرا بیندیشیم. همه این موارد به بهبود و افزایش خلاقیتمان می‌انجامند. همه استدلال‌های مهم مذکور از اوان تحصیل قابلیت آموختن و به‌کارگیری دارند. لذا مراکز آموزشی باید به آموزش متربیان در زمینه سوادهای رسانه‌ای و دیجیتال، توجهی ویژه معطوف کنند.

 
آموزش تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای

در دنیای امروز اطلاعات نادرست غیرعمدی² و اخبار جعلی³ به میزانی نامحدود منتشر می‌شوند. به این سبب، امروزه آموزش تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای⁴ به دانش‌آموزان بسیار مهم است. لذا در ادامه نوشتار به راه‌هایی اشاره می‌شود که معلمان از آن طرق می‌توانند سواد رسانه‌ای را به دانش‌آموزان آموزش دهند تا آن‌ها امکان شناختن اخبار جعلی را پیدا کنند.

 
ارزیابی منابع

دانش‌آموزان را ترغیب کنید نسبت به منابعی که برای انجام تکالیف و پروژه‌های درسی استفاده می‌کنند رویکردی انتقادی پیشه کنند. به آن‌ها چگونگی یافتن منابع معتبر را بیاموزید و اینکه چطور می‌توان میزان اعتماد به مطالبی را که احتمال جانب‌دارانه‌بودن در آن‌ها وجود دارد سنجید. برای دانش‌آموزان، اندیشیدن به سبک «من می‌توانم استدلالم را درباره اخبار جعلی بنویسم»⁵ دشوار به نظر نمی‌رسد. بدین سیاق آموخته‌های سواد رسانه‌ای خود را به منصه ظهور می‌رسانند. چنین تقریراتی درباره اخبار جعلی می‌تواند نمایانگر و وصف‌کننده انواع اخبار جعلی و آن دیگری در سوءبرداشت از وضعیت و به‌تبع آن ارتکاب فعل ناصواب، تعیین‌کننده محسوب شود.

 

تشکیک در پیش‌دانسته‌ها

به دانش‌آموزان بیاموزید اندیشه‌ورزی کنند و همواره روش‌های گوناگون را برای فهم موضوعات مدنظر قرار دهند. همچنین، آن‌ها را به تأمل در امور تشویق کنید و اهمیت در نظر گرفتن پیامدهای مصرف اطلاعاتِ رسانه‌ای را برایشان روشن کنید.

 
درستی‌سنجی

به دانش‌آموزان بیاموزید، پیش از هم‌رسانی (شیر) هرگونه اطلاعات، آن‌ها را به‌دقت بررسی کنند. همچنین، به آنان آموزش دهید صحت اطلاعات را با مراجعه به چندین منبع معتبر معلوم کنند. دانش‌آموزانتان را راهنمایی کنید در مراجعه به منابع معتبر، به دنبال شواهدی مغایر یا مقوم محتوای موردنظر بگردند.

 

نگرش انتقادی به پیام‌های رسانه‌ای

به دانش‌آموزان یاد دهید، هنگام مواجهه با پیام‌های رسانه‌ای، منتقدانه بیندیشند. شیوه‌های مورد استفاده رسانه‌ها برای اثرگذاری بر باورهای مخاطبان شبکه‌ای⁶ را آموزش و شیوه اعتبارسنجی منابع را شرح دهید.

در مبارزه با اخبار جعلی، آموزش تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای به دانش‌آموزان، ضرورتی کتمان‌ناپذیر است.

 
راهبردهای پیشبرد سواد رسانه‌ای

پدیدآورندگان رسانه‌ای

به دانش‌آموزانتان آموزش دهید در زمره سازندگان محتوای رسانه‌ای قرار گیرند و برای ترغیبشان به تحقق این مهم، از ظرفیت تمامی سائق‌های انگیزشی استفاده كنید. آن‌ها را به چالش تولید محتوا مانند تولید وب‌آوا (پادکست)، فرسته‌های وبلاگ یا تولید فیلم دعوت کنید. این قبیل فعالیت‌ها آن‌ها را به مصرف‌کنندگان منتقد رسانه‌های جمعی بدل می‌کند.

 

مصرف‌کنندگان متفکر

بدان‌ها بیاموزید که تشکیک و تحقیق درباره منابع خبری امری به‌غایت صواب است. در زیست‌بوم رسانه‌ای امروز، حداقل دو بار راستی‌آزمایی محتوای رسانه‌ها باید معمول و محتوم شمرده شود.

 

تحلیلگران آگاه

دانش‌آموزان و دانشجویانی که تحصیلاتشان پایان می‌یابد، خاصه محصلان دارای دیپلم روزنامه‌نگاری یا دانشجویان رشته روزنامه‌نگاری، باید بتوانند همه‌چیز را تحلیل کنند.⁷ تحلیل پیام‌های رسانه‌ای و روش‌هایی که رسانه‌ها برای اثرگذاری بر دیدگاه‌های مخاطبان شبکه‌ای و اقناع آن‌ها به کار می‌گیرند، باید به مبنای تفکر آن‌ها طی زندگی روزمره‌شان بدل شود

 

فرهنگ بحث آزاد

فرهنگ بحث عمومی را تقویت کنید. دانش‌آموزان را به بحث آزاد درباره رسانه‌ها برانگیزید. این فعالیت درعین‌حال که به متربیانتان می‌آموزد برای دیدگاه‌های مختلف ارزش قائل شوند، به تولید و تکثیر گفت‌وشنود سازنده نیز می‌انجامد.

 

دسترسی به رسانه‌های گوناگون

امکان دسترسی دانش‌آموزان به طیفی گسترده از منابع رسانه‌ای را فراهم کنید؛ آن منابعی که دیدگاه‌ها و سلیقه‌های متکثر را بیان می‌کنند و جنبه‌های فکریِ متنوعی را بازتاب می‌دهند.

 
اهمیت سواد دیجیتال

امروزه فناوری در قریب به‌اتفاق جنبه‌های زندگی‌ ما نقشی بسزا ایفا می‌کند. به همین سبب درک اهمیت و ضرورت سواد دیجیتال موضوعی به‌غایت خردمندانه است. بهره‌مندی از این سواد، عاملی برای بهبود شرایط اجتماعی و افزایش مشارکت اجتماعی است. سواد دیجیتال با ایجاد توانمندی در افراد به‌منظور دسترسی به منابع و اطلاعاتی که مجال استفاده از آن در نبود این سواد برای مخاطبان شبکه‌ای میسر نبود، می‌تواند در پرکردن شکاف دیجیتال نقش محوری ایفا کند. آشنایی با این سواد، قابلیت‌های افراد را در حوزه اشتغال افزایش می‌دهد. لذا برای ورود به بازار کار مهم تلقی می‌شود؛ کما اینکه امروزه در این بازار، افراد دارای مهارت‌های بالای دیجیتال، از امکان رقابت و احتمال موفقیتی بیشتر برخوردارند. سواد دیجیتال افراد را قادر می‌‌کند از فناوری برای دسترسی به اطلاعات، حل مضیقه‌ها و برقراری ارتباط استفاده کنند. همچنین، مهارت‌های سواد دیجیتال برای افرادی که در گذر سال‌های عمر به یادگیری مؤمن‌اند، بسیار تعیین‌کننده‌اند. لذا این سواد، پشتیبان و تقویت‌کننده یادگیریِ مستمر نیز محسوب می‌شود. در نهایت، سواد دیجیتال افراد را قادر می‌سازد با درنوردیدن بعد زمان و مکان با دیگران ارتباط برقرار کنند.

در مبارزه با اخبار جعلی، آموزش تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای به دانش‌آموزان ضرورتی کتمان‌ناپذیر است. امروزه در عصر دیجیتال، دسترسی و انتشار اطلاعات سهل و سریع است. بدین سبب، آموزش سنجشِ روایی و پایایی اطلاعات به دانش‌آموزان برای شناسایی اخبار جعلی و توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی اهمیتی فراوان دارد. دانش‌آموزان می‌توانند شیوه شناسایی جهت‌گیری رسانه‌ها و دست‌کاری اطلاعات توسط رسانه‌ها را بیاموزند. آن‌ها قادر می‌شوند اعتبار منابع را ارزیابی کنند و بین واقعیت و عقیده تمییز قائل شوند. این توانمندی نه‌تنها در پیگیری امور تحصیلی، بلکه در زندگی شخصی‌شان نیز سودمند است، چراکه می‌توانند بر اساس اطلاعات دقیق تصمیماتی آگاهانه بگیرند.

 

 

پی‌نوشت‌ها

1. Critical Thinking

2. Misinformation

3. Fake News

4. Media Literacy

5. https://eduzaurus.com/free-essay-samples/fake-news-and-its-impact-on-our-lives

6. Network Audience7. www.forbes.com/sites/meimeifox/2022/12/05/4-tools-for-developing-critical-media-literacy-skills-from-namle/?sh=270a7a5267ae

 

منبع

این نوشتار ترجمه آزاد مطلبی از جرمی نیومن است با عنوان Teaching Students Critical Thinking and Media Literacy for Combat Fake News که 24 مارس 2023 در وبگاه The Scioto Post بارگذاری شد.