بازی یکی از مهمترین سرگرمیهای انسان از ابتداییترین روزهای کودکی تا نوجوانی و حتی بزرگسالی است که امروزه سهم زیادی از آن اختصاص دارد به بازیهای دیجیتال، اعم از بازیهایی که با گوشی همراه صورت میگیرد یا بهواسطهی پیشانهی (کنسول) بازی یا بازیهای رایانهای انجام میشود. چرا بازیهای دیجیتال تا این اندازه کودکان و نوجوانان ما را درگیر خود کرده و روزبهروز تعداد کاربران و زمان مصرف آنها رو به افزایش است؟ برای پاسخ به این سؤال، باید نگاهی دقیق به عوامل جذابیت این نوع از بازیها بیندازیم. از جمله عوامل جذابیت این است که در این بازیها سطوح بالایی از احساسات شادی و ترس و خشونت تجربه میشوند. همچنین در این نوع بازیها تجربههایی مانند احساس آزادی و قدرت، فرار از دنیای واقعی و کمبودهای آن، انجام کارهای غیرممکن، زندگی بهسبک بزرگسالان و استفاده از فناوریهای روز دنیا در دسترس است. همچنین احساس اعتمادبهنفس از موفقیتها و دستاوردهای بدون رنج و وصول راحت و کمهزینه به اهداف با کمترین احساس مسئولیتپذیری و نقشآفرینی در هویتهای متعدد و متنوع و بسیاری از عوامل دیگر همگی نقش اساسی در جذب مخاطبان به این دسته از بازیها دارند.
بنابراین یکی از مسائلی که در مباحث کلاس تربیت رسانهای موردانتظار مدرسه و خانوادههاست و باید به آن پرداخته شود، همین موضوع بازیهای دیجیتال است.
در گفتوگو با دانشآموزان دربارهی انواع رسانهها اعم از رسانههای تصویری، مثل سینما و تلویزیون، یا رسانههای صوتی، مثل موسیقی، و رسانههای نوشتاری، همچون کتاب و روزنامه، یک ویژگی مشترک دیده میشود که اساساً اصلیترین شاخصهی تعریف رسانه هم است و آن داشتن پیام برای مخاطب است. در بازیها نیز این عنصر بهوضوح یافت میشود، هر چند کودکان و نوجوانان، در بیشتر اوقات، بهسبب جذابیتهای سمعی و بصری و گرافیکی و از همه مهمتر داستانی بازی، به پیامهای دریافتی از آن بیتوجهند. بنابراین ضروری است، در کلاس، در مورد اهمیت بازی دیجیتال و مهارت انتخاب آن گفتوگو کنیم.
از مهمترین مهارتهای انتخاب، آگاهیدادن در مورد نظام ردهبندی سنی بازیهاست که باید پیش از نصب بازی به آن توجه شود. به همین منظور لازم است با همراهی و نظارت والدین، از سامانههای هدایت مصرف، در حوزهی بازی دیجیتال، کمک گرفت. از جملهی این سامانهها میتوان به «کدومو» و «رامون» اشاره کرد. بسیاری از بازیها در این وبگاهها ارزیابی کارشناسانه و نقد و بررسی شدهاند.
در کلاس تربیت رسانهای، بعد از گفتوگو در مورد انواع بازیها و عوامل جذابیت آنها، فرصت خوبی است که در مورد میزان مهارتافزابودن بازیها و کمک به رشد انواع توانمندیهای ذهنی و حرکتی صحبت کنیم. با توجه به نگاههای متعدد روانشناسی به ابعاد متنوع پرورش هوش و استعداد، میتوان سطوح گوناگونی از انواع آن را در بازیها بررسی کرد. هوش جنبشی و حرکتی، هوش منطقی و ریاضی، هوش زبانی و کلامی، هوش دیداری و فضایی، هوش درونفردی، هوش بینفردی، هوش موسیقایی و همچنین هوش طبیعتگرایی هر کدام در بازیهای متعدد استفاده و به میزان استفاده، تقویت هم میشوند.
در ادامه، میتوانیم به سراغ معرفی تعدادی از بازیهایی غیردیجیتال برویم و برخی از آنها را با هدف تقویت هوشهای چندگانه انتخاب و در کلاس انجام دهیم. با انجام این بازیها در کلاس، علاوه بر توجهدادن دانشآموزان به بحث مهارتافزایی بازی و تقویت انواع توانمندیها و استعدادها از طریق بازیها، به معرفی انواع بازیهای فردی و گروهی بهعنوان جایگزین بازیهای دیجیتال میپردازیم.
معلم همچنین میتواند چند نمونه از بازیهای رومیزی و بازیهای فکری موجود در بازار(که مورد تأیید ساماندهی منابع آموزشی هستند)1 را سر کلاس بیاورد و به بچهها معرفی کند و با توضیح روش بازی به بررسی آن از لحاظ میزان مهارتافزابودن برای تقویت انواع هوشهای چندگانه بپردازد.
معلم برای تقویت انواع هوش میتواند با خلاقیت خود انواع فعالیتها و بازیها را در طول سال طراحی و در جلسات متعدد بخشی از هر کدام را توضیح دهد و اجرا کند و در مورد میزان مهارتافزایی آنها و ارتباط آنها با انواع هوشهای چندگانه با دانشآموزان گفتوگو کند.
پیشنهاد بازی در کلاس
• برای تقویت هوش تصویری ابتدا همهی بچهها جای خود را با فرد دیگری عوض میکنند. سپس یک نفر بهصورت داوطلبانه انتخاب میشود. از او میخواهیم، بهجای نشستن تکتک بچهها یا به اجزا و وسایل کلاس بادقت و تمرکز نگاه کند و جای آنها را به خاطر بسپارد و از کلاس بیرون برود. بعد بقیهی دانشآموزان جای نشستن دو نفر یا جای یک وسیله در کلاس را جابهجا کنند تا او حدس بزند و این جابهجایی را تشخیص دهد.
• برای تقویت هوش کلامی چند کلمهی غیرمرتبط با هم را روی تخته مینویسیم (این کلمات را خود دانشآموزان هم میتوانند پیشنهاد دهند) و از آنها میخواهیم، بهصورت گروهی، داستان کوتاه طنز یا ماجراجویانهای را بنویسند. البته در این فعالیت و همهی بازیهایی که بهصورت گروهی انجام میشوند، هوش بین فردی و اجتماعی نیز تقویت میشود.
• بازی دیگر برای تقویت هوش کلامی این است که معلم یک کلمه برای شروع اعلام میکند و نفرات بعدی با دو حرف پایانی کلمهی ما قبل کلمهی جدیدی را میسازند؛ مثلاً اگر کلمهی اول فرش باشد، کلمهی بعدی میتواند رشادت باشد.
• روش دیگر بازی برای تقویت هوش کلامی این است که یک کلمه برای شروع بیان شود و هر نفر یک کلمه به کلمات ماقبل اضافه کند تا کمکم یک داستان کامل شود؛ مثلاً اولین نفر کلمهی «من» را میگوید، نفر بعد میتواند بگوید «من و دوستم» و به همین ترتیب بازی ادامه مییابد تا داستانی کامل شود.
پیشنهاد کار در منزل
از دانشآموزان میخواهیم یکی از بازیهای دیجیتال خود را که بیشتر موردعلاقه و مصرفشان است، با جستوجو در سامانههای هدایت مصرف ارزیابی کنند و در مورد معرفی بازی، داستان بازی و شخصیتها و پیامهای مثبت و منفی و موارد دیگر به صلاحدید معلم یادداشتی بنویسند. همچنین در مورد میزان مهارتافزابودن بازی و اینکه این بازی احیاناً در تقویت کدام یک از هوشهای چندگانه کمککننده است، نظر خود را بنویسند و نمره بدهند.