مقدمه
سینما به ما امکان می‌دهد تا دنیایی واقعی را به دور حلقه‌ای بپیچیم و هنگام لزوم آن را چون قالیچه سحرآمیز و رؤیایی بگشاییم و ببینیم.
بینندگان فیلم درست مانند خوانندگان یک کتاب فقط به‌دنبال توالی منطقی رویدادها هستند، در نتیجه به‌راحتی حضورنداشتن شخصیت‌ها را پذیرا می‌شوند. به بیانی دیگر، هر آنچه را که پرده سرسرای (سالن) سینما، صفحه تلویزیون، نمایشگر و تلفن همراه نشان دهد، تماشاچی می‌پذیرد و با تصویر به دنیای دیگری می‌رود.
سینما تنها ماشینی‌شدن را بیان نمی‌کند بلکه در بعضی موارد رؤیا را به مثابه کالاهای مصرفی ارائه می‌دهد. سینما علاوه‌بر شئون دیگرش، رسانه‌ای است که نقش پول، ثروت و قدرت را به نیازمندان و بیچارگان می‌نمایاند، کسانی که در رؤیاهایشان جز تنگ‌دستی و نداری چیز دیگری نیست. سینما می‌تواند در کنار همه این مضمون‌ها و درون‌مایه‌های شناخته‌شده، اعماق نهفته در عرصه‌های تاریخ، جغرافیای ملل، رفتارهای انسانی، انواع و اقسام کرات، ستارگان و... را در قالب آموزش نشان دهد.
در این جایگاه نقش دانشگاه‌ها، به‌ویژه مرکزهای آموزشی مرتبط با هنر و آموزش هنر، بسیار ارزنده است که متأسفانه در این سال‌ها فراموش شده بود تا آنکه در راستای تحول بنیادین نظام آموزشی به گروه هنر دانشگاه فرهنگیان توجه شد و با در نظرگرفتن همه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری موجود در وزارت آموزش‌وپرورش، واحدهای تخصصی مرتبط با آموزش سینما در درس‌های اصلی رشته آموزش هنر گنجانیده شده‌اند.
دانشگاه فرهنگیان و رشته آموزش هنر
در سال 1392 با آغاز به کار دانشگاه فرهنگیان، به دلیل سخت‌گیری وزارت علوم، از گروه هنر تنها «رشته ارتباط تصویری»، ایجاد شد که پس از بازنگری این نام به «رشته آموزش ارتباط تصویری» تغییر یافت، اما جواب‌گوی تمامی نیازهای معلم هنر در دوره‌های ابتدایی و متوسطه نبود.
سرانجام دوره کارشناسی آموزش هنر، از سال 1400، با هدف تربیت معلمانی که واجد شایستگی‌های لازم برای آموزش هنر در دوره ابتدایی و دوره اول و دوم متوسطه نظری باشند، تشکیل شد.
طول دوره کارشناسی پیوسته آموزش هنر چهار سال است که با نظام آموزش واحدی در هشت نیم‌سال تحصیلی قابل‌اجراست. هر نیم‌سال تحصیلی شامل 16 هفته آموزشی است. برای هر واحد نظری 16 ساعت، برای هر واحد عملی 32 ساعت، برای هر واحد کارگاهی 48 ساعت و برای هر واحد کارورزی 64 ساعت منظور شده است.
تعداد کل واحدهای درسی دوره کارشناسی پیوسته آموزش هنر 150 واحد است که از این تعداد 26 واحد درس‌های عمومی، 13 واحد درس‌های تربیت اسلامی، 14 واحد درس‌های تربیتی و 97 واحد درس‌های تخصصی است.
سینما چیست؟ هنر سینما کدام است؟ فیلم‌ساز کیست؟
سینما «هنر-صنعت» کاملا شناخته شده و بانفوذی است. سینما وسیله ارتباط هنری گروهی است که تلویزیون فقط در تعداد تماشاگر از آن سبقت گرفته است. هنر سینما مهارت بیان و تخیل خلاق در ترکیب با فن فیلمسازی است. سینما یک زبان است و همانند زبان‌های دیگر شامل دستور زبان (گرامر) و قاعده‌های خود است. برای درک درست از فیلم و شناخت دقیق سینما باید به زبان سینما مسلط بود، و تنها به‌وسیله یادگیری و شناخت این زبان زیباست که می‌توان اجزای تشکیل‌دهنده اثری سینمایی را شناخت و با آن ارتباط درستی برقرار کرد.
سینما و رشته آموزش هنر دانشگاه فرهنگیان
دنیای سینما در مقایسه با دنیای تجربه‌های معمولی ما ساختگی است. وظیفه فیلم‌ساز این است که کاری کند تا مخاطب این دنیای مصنوعی را پس بزند و در او احساسی از واقعیت، مشابه با آنچه حواس طبیعی ایجاد می‌کنند، به وجود آورد. شناخت تفاوت ماده فیلم و ماده دنیای واقعی لازمه فعالیت هنرمندی واقعی است که تصمیم دارد از هنر سینما پل آموزشی استوار برای ارتباط با مخاطب بسازد. در این راستا در سرفصل طراحی‌شده برای دانشجومعلمان رشته هنر در دانشگاه فرهنگیان، برای اولین بار دوسرفصل آموزشی گنجانیده شده است که در تبیین آن، برای آموزش دانشجومعلمان، نقبی هر چند گذرا به آن خواهیم زد راهکارهای ترویج و رشد آن را تا موفقیت در جشنواره تخصصی فیلم رشد و سایر جشنواره‌ها بررسی خواهیم کرد.
اصول و مبانی شناخت هنر سینما
همان‌گونه که قبلاً اشاره شد، هر نیم‌سال تحصیلی 16 هفته آموزشی است. برای هر واحد درسی 16 ساعت و برای هر واحد عملی 32 ساعت، برای هر واحد کارگاهی 48 ساعت و برای هر واحد کارورزی 64 واحد منظور شده است.
در درس «اصول و مبانی شناخت هنر سینما» به پیش‌نیاز احتیاج است. این پیش‌نیاز درس مهم و جامع «تاریخ هنر ایران و جهان» است. از اهداف یادگیری این واحد آن است که دانشجومعلم آموزش هنر در پایان نیم‌سال تحصیلی به این اهداف برسد:
• مفهوم سینما را به‌عنوان هنری گروهی و تأثیرگذار درک کند؛
• با تاریخ هنر در دوران سینمای صامت و دوران سینمای ناطق ایران و جهان آشنا شود؛
• قالب‌های مهم سینمایی (داستانی، مستند و پویانمایی) را بشناسد؛
• بعد از دیدن فیلم‌های مهم هنری کوتاه و بلند هنری، سینما‌‌مستند، داستانی و پویانمایی، آن‌ها را تحلیل و بررسی نماید؛
• ضمن بازدید از موزه سینما، شهرک‌های ساخت فیلم و سریال با روند تولید فیلم بیشتر آشنا شود؛
• با حضور در جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی از نزدیک با سازندگان فیلم‌ها و عوامل آن‌ها تعامل کند.
واحد درسی دوم درس فیلمسازی
این واحد درسی در نیم‌سال ششم ارائه می‌شود. البته دانشجو در این مدت علاوه بر واحدهای درسی دیگر، در زمینه هنرهای بصری، با نمایش و ادبیات کودک و نوجوان نیز آشنا شده است. مهارت در شناخت اصول ساخت فیلم از اهداف مهم این واحد درسی است. نحوه تدریس آن عملی است. از اهداف و پیامدهای یادگیری این درس، آن است که دانشجو در پایان نیم‌سال قادر است این موارد را انجام دهد.
• موضوع و داستانی را برای ساخت یک فیلم آماده کند؛
• با شناختی که از تجهیزات و تصویربرداری پیدا کرده است مهارت استفاده از آن‌ها را در تولید فیلم نشان دهد؛
• با اصول و نرم‌افزارهای تدوین و صدابرداری آشنا شده است و فیلم تدوین می‌کند؛
• با اصول کارگردانی فیلم داستانی و مستند آشنا شده است و یک فیلم کوتاه می‌سازد؛
• یک یا چند فیلم داستانی و مستند را نقد‌و‌تحلیل می‌کند.
در فرصت‌های یادگیری این درس، دانشجو با فیلمنامهنویسی، برنامه‌ریزی و تولید یک فیلم، تصویربرداری، صدابرداری، تدوین، کارگردانی، انواع فیلم‌های مستند و به‌ویژه فیلم‌های مستند آموزشی آشنا می‌شود و حتی با انتخاب یک موضوع از محتوای کتاب‌های درسی دست به تجربه ساخت یک فیلم کوتاه برای پایان نیم‌سال تحصیلی می‌زند.
تدارک‌دیدن فرصت‌های یادگیری مستقیم در داخل محیط آموزشی، نیازمند استفاده از شیوه ارائه مستقیم (توضیح مفهوم‌ها، استفاده از اسلایدهای آموزشی و مشاهده فیلم و پویانمایی‌های آموزشی) در مباحث به همراه مشارکت دانشجویان در نقد و تحلیل و پاسخ به پرسش‌های طرح‌شده است. همچنین استفاده از شیوه‌های مشارکتی، برای درک عمیق‌تر و به‌کارگیری مباحث درسی در موقعیت‌های واقعی تدریس لازم است. انجام فعالیت‌های عملی طراحی‌شده در محیط کارگاه و تحلیل نتایج و کاربرد آن در زندگی مورد نظر است. به رویکرد مسئله‌محور در ارائه درس و تکلیف‌های یادگیری و عملکردی قطعاً باید توجه شود.
سند تحول و جریان سینما در دانشگاه فرهنگیان
در سند تحول آموزش‌وپرورش ساحت زیبایی‌شناسی به‌عنوان یک اصل پذیرفته شده است و روح لطیف یک دانشجومعلم یا دانشجو باید به‌گونه‌ای در معرض نظریه‌ها و مهارت‌های هنری قرار گیرد که در پایان آنچه موجب لذت و شناخت مخاطب می‌شود غیرمستقیم باشد. موارد مهم در این مقوله روح مخاطب را نشانه می‌گیرند. مواردی از جمله:
• در ارائه مباحث و تکلیف‌ها، به هنر، تمدن ملی و بومی توجه خاص شود؛
• به ایده‌پردازی، طراحی آثار جدید و روزآمد توجهی ویژه شود؛
• مباحث نظری و تجزیه‌وتحلیل آثار گذشته و حال، از رکن‌های اصلی درس است؛
• مداقه در طبیعت و حفظ محیط زیست در مباحث متفاوت مد نظر قرار گیرد و در مباحث نقادانه و تولید آثار هنری از طبیعت به‌عنوان منبع الهام استفاده شود؛
• به اطلاع‌رسانی و مشارکت در رویدادهای هنری روز و بازدید از مرکزهای هنری به‌طور جدی توجه شود.
در انتخاب و نمایش فیلم از مجموعه‌های آرشیوی صدا و سیما استفاده شود.
چالش‌ها و راهکارهای آشنایی و تولید فیلم در دانشگاه فرهنگیان
دانشگاه فرهنگیان، به‌رغم سابقه و قدمتی که در مرکزهای تربیت‌معلم دارد، در شکل و شمایل کنونی خود فعلاً دانشگاهی نوپاست که هنوز قوام لازم را نگرفته است. اما به همت استادان باتجربه و حمایت‌های مسئولان نقشه راه آن، که مبتنی بر سند تحول بنیادین نظام آموزش‌وپرورش است، به‌درستی آماده شده است و میل به شتاب فرهنگی و آموزشی در آن دیده می‌شود. به طور مثال برگزاری باکیفیت و همه‌گیر جشنواره بین‌المللی فیلم رشد، با حضور داوران، معلمان و علاقمندان متخصص در این زمینه و همچنین انتشار کتاب‌های آموزشی در حوزه سینما و فیلمنامهنویسی از جمله اتفاقات فرخنده در این بخش است که نشان از حمایتِ سیاست‌گذار از علاقمندان این حوزه می‌دهد.
کامل‌نبودن تجهیزات فیلمسازی، نداشتن آرشیوی اصولی از شاهکارهای سینمایی دنیا و صدالبته کمبود متخصصان در زمینه آموزش سینما یکی از چالش‌های بزرگ ترویج و آموزش فیلمسازی به دانشجومعلمان است. نشناختن جشنواره‌های سینمایی ایران و خارج از ایران خود نکته‌ای منفی است که حضور و تعامل بیشتر متولیان دفتر انتشارات و فناوری آموزشی در این دانشگاه را می‌طلبد. امکانات موجود، حمایت‌های مالی و آموزشی می‌توانند معلمان و دانشجویان فیلم‌ساز را، در آینده، در جشنواره بین‌المللی فیلم رشد پربارتر کنند.
تولید باید از دوره دانشجویی در دانشگاه فرهنگیان شروع شود تا بعد بتوان متوقع بود که آثار فاخری از بین معلمان در جشنواره فیلم رشد خودنمایی کند و جایزه‌های آن را بربایند. قطعا فاصله کنونی بین سیاست‌های آموزشی و واقعیت آموزشی در کشور با برنامه‌ریزی هماهنگ، در ایام جشنواره بین‌المللی فیلم رشد (eff53.roshd.ir) پر می‌شود و معلم قرن جدید با دست پر به درک زیبایی‌شناسی در کلاس درس با هنر سراسر جذاب سینما برسد.
نتیجه‌گیری
سردمداران سینما به‌حق بر این باور بودند که سینما به مهاجر غربی امکان تحقق‌بخشیدن سریع به رؤیاهایش را داده است. اگرچه این راهبرد وقتی با ایدئال‌های واقعی و مطلق افراد روبه‌رو می‌شود، جنبه رقت‌بار و ناراحت‌کننده‌ای به خود می‌گیرد، لیکن با شکل سینما‌توگراف کاملاً منطبق است. به همین دلیل و به‌دنبال اعمال همین راهبرد، غرب سال‌های 1920 موفق شد، نحوه و شکل زندگی خود را به‌صورت کنسرو فیلم به سراسر دنیا صادر کند و دنیا هم برای خریدن این رؤیاهای بسته‌بندی (سبک زندگی)شده نوبت گرفته و صف کشیده بودند.
اگر معلمی برای رساندن دانش‌آموزان به حیات طیبه مأموریت دارد، باید به هنر هفتم ارج نهد و برای حضور محکم تصویر و انتقال مفهوم‌های بلند اسلامی‌ایرانی به سینما احترام بگذارد و برای فیلمسازی دست در دست همکارانش بدهد.