در دنیای امروزی، محیط و پیشرفت فناوری و ارتباطات نه‌تنها به‌عنوان تنها منابع ایجاد و گسترش اعتیاد موردپذیرش عموم نیستند، بلکه سهم بالای دانایی افراد و تدبیر در خانواده، در پیشگیری از هر نوع اعتیاد، اعم از مواد مخدر یا وابستگی‌های افراد به دنیای مجازی و بهره‌گیری از آن، بدیهی شمرده می‌شود. به همین سبب، تمام توجه به اصلی‌ترین کانون مؤثر در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، یعنی خانواده، متمرکز شده است. این بدان معنا نیست که خانواده به‌تنهایی می‌تواند تمام راه را به‌تنهایی طی کند، بلکه به همراهی و همیاری دیگر نهادها نیاز دارد. از جمله آن‌ها مدرسه است. اگر بپذیریم مدرسه خانه دوم دانش‌آموزان است و والدین در خانه و اولیای مدرسه سرپرستان تربیت محسوب می‌شوند، باید ارتباط و هماهنگی بالایی میان این دو وجود داشته باشد. سهم مدرسه در این زمینه، برگزاری دوره‌ها و زمینه‌های آموزشی برای خانواده است که به شکل‌های گوناگونی ممکن است: مانند برگزاری جلسات گروهی، اجرای کارگاه‌های آموزشی، ارسال متن و تشویق به کتاب‌خوانی.
در این نوشته، به قسمتی از آنچه در گام اول می‌تواند تغذیه مناسب آموزش خانواده توسط مدرسه باشد، اشاره شده است. این نگاه بر تحکیم خانواده و ارتقای مهارت‌های آن به‌منظور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مبتنی است. شما می‌توانید به شیوه‌های گوناگونی از محتوای این مقاله برای توانمندسازی والدین بهره ببرید و در عین حال در خانواده خود نیز سرمایه‌گذاری کنید.
خانواده، جایی برای آرامش، امنیت و احترام
از جمله دلایلی که به آسیب‌های اجتماعی منجر می‌شود، نداشتن احساس تشخص، امنیت، احترام و جایگاه خاص و قابل‌قبول در خانواده است. اغلب والدین از چنین جمله‌ای این برداشت را دارند که باید به فرزند خود احترام بگذارند و بر این اساس گاهی در حالت اغراق‌آمیز نام فرزند خود را، حتی در جمع‌های خانوادگی، همراه با قید خانم یا آقا، به زبان می‌آورند. هرچند چنین رفتارهایی از احترام کلامی و رفتاری مستقیم به فرزند نشان دارد (البته نه به آن شکل اغراق‌آمیز و غیرصمیمانه)، اما حس احترامی که به‌واسطه آن امنیت و آرامش را برای فرزندان به همراه دارد، لزوماً از این طریق به دست نمی‌آید و غالباً به رابطه بین والدین با یکدیگر مربوط است.
هنگامی که فرزندی نمی‌تواند در رابطه بین مادر و پدر خود محبت و احترام را بشنود و ببیند، یا هنگامی که فرزند دختر خانواده، آینده خود را در امروز مادری می‌بیند که در خانواده جایگاه مقبول و محترم اجتماعی ندارد، یا وقتی فرزند پسر خانواده، فردای خود را در اکنون پدری می‌جوید که تمام لحظه‌های آن از تهدیدهای گوناگون مانند جدایی از همسر آکنده است، در چنین شرایطی، آقا و خانم گفتن فرزندان، در ایجاد احساس خوب در او تأثیری نخواهد داشت.
همسرانی که عادت می‌کنند در شرایط عادی و همیشه به یکدیگر احترام بگذارند، در این صورت قادرند در مشاجره و اختلاف‌ها هم به‌درستی مسئله را حل کنند و از بی‌احترامی، تهدید، سرزنش و ایجاد فضای پرتنش جلوگیری کنند. چنین افرادی به‌سادگی راه تفاهم با یکدیگر و کنارآمدن با چالش‌های زندگی مشترک را پیدا می‌کنند و در صورتی که گریزی جز جدایی نباشد، در شرایطی دست به این کار می‌زنند که آسیب کمتری متوجه خود و فرزندانشان شود. هر چند نمی‌توان انکار کرد که هر جدایی، مانند هر حادثه ناگوار دیگر، اثرات مخرب خاص خود را دارد.
در ادامه با راه‌هایی آشنا می‌شویدکه می‌توانند به ایجاد احساس امنیت و آرامش در خانواده، والدین و در نهایت فرزندان کمک کنند. این راه‌ها، در عین حال که ظاهری ساده دارند، در درون و ماهیت خود، قدرت و تأثیرگذاری بالایی دارند که توجه به هریک و رعایت آن‌ها می‌تواند به‌درستی و البته به سهولت، امنیت، احترام و مفهوم عشق را در خانواده تداعی کند.
• هر روز زمانی را به گفت‌وگو با همسر خود درباره مسائل روزمره اختصاص دهید.
• در جریان صحبت با همسر خود، از كلماتی که به گذشته مربوط می‌شوند و بار منفی دارند پرهیز کنید.
• هنگام ورود همسرتان به خانه، از جای خود بلند شوید و به استقبالش بروید.
• هر روز موقع خداحافظی یا سلام‌دادن، با همسرتان مصافحه کنید و او را در آغوش بگیرید.
• هر بار که به او پیامکی می‌دهید، سلام کنید و حالش را بپرسید.
• به او نیز همانند فرزندتان بگویید که دوستش دارید و منتظر بهانه برای بیان این عبارت نباشید.
• تابلویی خانوادگی برای درج گفت‌وگو در خانه داشته باشید؛ مانند در یخچال که مقابل دید همه اعضای خانواده قرار دارد. روی تابلوی خانواده، به چیزهایی که در زندگی دارید اشاره و خدا را بابت آن‌ها شکر کنید. روی تابلو گاهی بنویسید: «از اینکه فرزندی داریم که .... را انجام می‌دهد (اشاره به یکی از کارهای خوب او) خدا را شکر می‌کنیم.» استفاده از تابلو را با گذاشتن ماژیک یا برگه‌های کاغذی در کنار آن آسان کنید تا این ارتباط توسط همه اعضای خانواده امکان‌پذیر باشد.
• در حین ناراحتی و عصبانیت، تلاش نکنید منظور و مقصودتان را با اعضای خانواده در میان بگذارید.
• در شروع هر هفته و بعد از آن، زمانی را به برگزاری جلسه خانوادگی اختصاص دهید. در جلسه خانواده همه اعضا در کنار هم بنشینید و اوایل که شاید حرفی مشترک برای گفت‌وگو در خانواده نیست، به چای‌خوردن یا صرف میوه بسنده کنید. موضوعات خانواده و تصمیم‌گیری‌ها را به بحث در جلسات خانوادگی اختصاص دهید. اگر قرار است فرزندتان در خانه مسئولیت جدیدی داشته باشد، یا بناست برای سفر تصمیم بگیرید، حتماً این موضوعات را در جلسه خانوادگی مطرح کنید.
• اجازه بدهید خودتان، همسرتان و دیگر اعضای خانواده، زمانی را به انجام فعالیت موردعلاقه خود اختصاص دهند. برای انجام چنین فعالیتی، با خانواده و به‌ویژه با همسر خود هماهنگ شوید و زمانی را به آن اختصاص دهید که لطمه‌ای به شرایط خانواده وارد نکند. اگر بناست همسرتان کار موردعلاقه‌اش را انجام دهد و شما آن را پذیرفتید، دیگر در آن زمان مزاحم او نشوید و از او انتظار انجام کار دیگری نداشته باشید.
• به روزهای اول آشنایی و ازدواجتان فکر کنید. اگر رفتارهایی در همسرتان موجب ناراحتی شماست که تا پیش از این نیز بوده، بهتر است دیگر آن را کاملاً بپذیرید و انرژی خود را برای ایجاد تغییر در او هدر ندهید.
• یادتان باشد، شما، همسرتان و فرزندانتان مهره‌های اصلی تشکیل‌‌دهنده خانواده هستید. لازم است همیشه در اولویت باشید. اولویت داشتن خانواده به معنای آن است که هرگز نباید پیش‌قدم انجام کاری برای دیگران شد که انرژی و زمان آن برای خانواده اهمیت و ضرورت بیشتر دارد.
• هرگز، حتی در شوخی هم، احترام همسرتان را زیر پا نگذارید.
• یکدیگر را با القابی که بار منفی دارند خطاب نکنید.
• عبادت‌های دسته‌جمعی انجام دهید و این عادت را در خانواده باب کنید.
• تلاش کنید حداقل یک‌بار در روز غذا را در کنار خانواده صرف کنید.
• همیشه قبل از خوردن غذا و بعد از نام خدا، از خانواده هم که سهمی در تهیه غذا داشتند، تشکر کنید.
• هرگز رفتار یا نکته بدی درباره همسرتان به فرزندتان بیان نکنید.
• همیشه از طرح اینکه فرزندتان رفتار یا ویژگی بدی را از همسرتان به ارث برده است، پرهیز کنید.
• در مورد خانواده همسرتان و دیگر اقوام بدگویی نکنید. در عوض رفتارهای خوب هر یک از اقوام را ببینید و هر از گاهی از آن‌ها یاد کنید.
• در موقعیت‌های گوناگون، از دورانی که هم‌سن فرزند خود بودید یاد کنید و از این خاطره در جهت ایجاد خودباوری مثبت در فرزندتان استفاده کنید.
• حضور اعضای ناخوانده در خانواده، مانند شبکه‌های اجتماعی را به میزان متعادل برسانید تا شرایط عادی‌تری در خانواده شما حاکم شود.
• هر روز تلاش کنید زمانی را، هرچند اندک، صرف نگاه‌کردن و توجه به اعضای خانواده خود و شنیدن صدای آن‌ها کنید.