آسیب‌شناسی اجتماعی مفهومی است که از علوم زیستی گرفته شده و بر تشابهی مبتنی است که دانشمندان بین بیماری‌های عضوی و آسیب‌های اجتماعی (کج‌روی‌ها) قائل می‌شوند. واژه آسیب‌شناسی از دیدگاه پزشکی به فرایند ریشه‌یابی بیماری‌ها گفته میشود. آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق میشود که در چارچوب اصول اخلاقی، عمل جمعی رسمی و غیررسمی جامعه، محل فعالیت کنشگران قرار نمی‌گیرد و در نتیجه با منع قانونی یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه‌رو میشود. آسیب‌شناسی اجتماعی انواع مشکلات مطرح سطح اجتماع را بررسی و سعی میکند علل گوناگون آن‌ها را از جنبه‌های فردی، اجتماعی و غیره بررسی کند.
آسیب‌های اجتماعی که به تعبیر بعضی از اندیشمندان حاصل و معلول مستقیم انقلاب صنعتی هستند، در اکثر جامعه‌ها وجود دارند و تأثیر خود را می‌گذارند، اما آنچه جامعه‌ها را در این مورد از هم متفاوت میکند، نوع نگرش آن‌ها به علل به‌وجود‌آورنده آسیب‌ها و راهکارهای اصلاح و بهبود آن است. در مورد نگرش، مهم این است که این آسیب‌ها چرا به وجود آمده‌اند؟ آیا وجود آسیب‌ها در جامعه لازم و ضروری است یا می‌توان جامعه‌ای بدون آسیب داشت؟ پاسخ به این پرسش‌ها مستلزم شناخت نظریه‌های جامعه‌شناسی و روان‌شناسی است که هرکدام از نظرگاه‌های متفاوت در تبیین مسائل، آسیب‌ها و بحران‌های اجتماعی می‌کوشند. این دیدگاه‌ها از باورهای سیاسی و اقتصادی هر جامعه متأثر است.
یکی از راهکارهای حمایت از آسیب‌دیدگان اجتماعی، تشکیل سازمان‌ها و تشکل‌هایی غیردولتی است. در این مسیر، «بنیاد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی»، با مجوز سازمان بهزیستی کشور و همکاری و هماهنگی بین بخشی دستگاه‌هایی از جمله «معاونت پیشگیری از وقوع جرم دادگستری، فنی و حرفه‌ای، هلال‌احمر، امور اجتماعی استانداری و دستگاه‌های مرتبط با حوزه آسیب‌های اجتماعی» فعالیت خود را آغاز کرد. این بنیاد قصد دارد با هدف‌گذاری در چهار حوزه آموزش، پرورش، فرهنگ و نظارت، از روند رو به تصاعد آسیب‌های اجتماعی بکاهد.
بنیاد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وبگاهی به نشانی https://pishgiri.org/ دارد که در آن خدماتی را به علاقه‌مندان این حوزه ارائه کرده است؛ خدماتی از جمله: معرفی مجموعه‌های بنیاد؛ مقالاتی در حوزه ارتقای سلامت؛ آخرین اخبار آسیب‌های اجتماعی؛ پژوهش‌های بنیاد؛ مصوبات، قوانین و لایحه‌های مجلس شورای اسلامی در حوزه آسیب‌های اجتماعی؛ آزمون‌های برخط شخصیتی و روان‌شناسی؛ معرفی آسیب‌های مصوب در تقسیم کار ملی (وزارت کشور) را به علاقه‌مندان این حوزه ارائه کرده است.
سامانه نماد
بررسی و مرور شواهد نظری، تجربی و میدانی نشان می‌دهد، آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر بین کودکان و نوجوانان در کشور ما تحت‌تأثیر و فشار عوامل و زمینه‌های سبب‌ساز گوناگون فرهنگی و اجتماعی هستند و روند نامطلوبی را طی می‌کنند که برخی از نمودهای بیرونی و عینی آن می‌تواند در مصداق‌هایی چون گرایش به دخانیات، مصرف مواد، خشونت و انحرافات اخلاقی و موارد مشابه دیگر خود را نشان دهد.
سؤال اینجاست که در چنین شرایطی چگونه می‌توان برای پیشگیری، مهار و کاهش این آسیب‌ها اقدام کرد؟ چگونه می‌توان از میزان خطرپذیری دانش‌آموزان کاست و آن را مهار کرد؟ چگونه می‌توان از دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر محافظت کرد؟ و چگونه می‌توان بر توانمندی دانش‌آموزان در مواجهه مؤثر با آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر افزود؟
در راستای تلاش سازمان‌یافته علمی و فراقوه‌ای به‌منظور مهار و کاهش آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان، در سال 1394 سندی با عنوان «سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان» تصویب شد. طبق این سند، وزارت آموزش‌وپرورش به همراه 14 نهاد دیگر به اجرای نظام مراقبت از دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی مکلف شده است. اجرای این نظام پنج مرحله دارد، اعم از غربالگری، تشخیص، آموزش، توانمندسازی، و مداخله و درمان. پنج هدف ایمان‌داشتن، نشاط‌انگیزی، امیدبخشی، هویت‌شناسی و خردورزی نیز محورها و هدف‌های اصلی این برنامه هستند.
معرفی سامانه نماد: https://namad.medu.gov.ir
علاوه بر سلامت جسمانی دانش‌آموزان که آموزش‌وپرورش هر ساله در قالب شناس‌نامه سلامت دانش‌آموزان آن را بررسی میکند، سلامت روان نیز اهمیت بالایی دارد و لازم است بررسی شود. ازاین‌رو، آموزش‌وپرورش هر ساله به‌منظور اطلاع از سلامت روان دانش‌آموزان، آزمون غربالگری نماد را برگزاری میکند تا دانش‌آموزان در صورت نیاز به بررسی‌های بیشتر، در زمان مناسب بررسی شوند و اقدامات لازم برای بررسی مشکلات آن‌ها انجام گیرد.
سامانه نماد به‌منظور غربالگری سلامت روان دانش‌آموزان راه‌اندازی شده است و اصلی‌ترین هدف آن شناسایی به‌موقع و زودهنگام دانش‌آموزان دارای مشکل است.
هر سال آموزش‌وپرورش عنوان پایه‌ها و دوره‌های تحصیلی مجاز به شرکت در آزمون وبگاه نماد را اعلام میکند و تنها دانش‌آموزان پایه‌های اعلام‌شده مجاز به شرکت در آن هستند.
نحوه ورود به سامانه نماد
نشانی سامانه نماد این است: namad.medu.gov.ir
دسترسی به آن از طریق سامانه مای مدیو (my.medu.ir) نیز امکان‌پذیر است. دانش‌آموزانی که از طریق سامانه اصلی وبگاه نماد موفق به ورود نمی‌شوند، می‌توانند از طریق مای مدیو به نماد دسترسی داشته باشند. برای دسترسی به سامانه نماد و ثبت‌نام در آن باید نام کاربری را که همان کد ملی است، به همراه گذرواژه مای مدیو که شماره سریال شناس‌نامه است، در بخش‌های خواسته‌شده وارد کرد.
سؤالات مشاوره‌ای موجود در سامانه نماد با آزمون مشاوره‌ای رغبت و توانایی هدایت تحصیلی متفاوت است و آزمون غربالگری نماد مای مدیو برای سنجش سلامت روان دانش‌آموزان است.