راهکارهای مؤثر مدیریت کلاس پرسروصدا
• فریاد نزدن
یکی از بزرگ‌ترین اشتباه‌های معلمان هنگام تلاش برای ساکت‌کردن کلاس، فریادزدن بر سر دانش‌آموزان است. این کار نه تنها بر جو کلاس تأثیر منفی دارد، بلکه باعث می‌شود دانش‌آموزان، معلم را فردی عصبی و بی‌ثبات ببینند. به جای فریادزدن، صدایتان بلند و قاطع باشد و نام دانش‌آموزان را به کار ببرید. برای مثال، بگویید: «علی آرام باش» یا «زینب لطفاً ساکت باش». این روش باعث می‌شود دانش‌آموزان متوجه شوند شما جدی هستید، اما اختیار خود را از دست نداده‌اید.
• استفاده از فن «صدا و پاسخ»
فن «صدا و پاسخ» یکی از مؤثرترین روش‌های جلب‌توجه دانش‌آموزان است. در این روش، معلم یک جمله یا کلمه را می‌گوید که دانش‌آموزان باید پاسخ دهند یا درباره آن عملی انجام دهند. او این کار را از ابتدای سال بارها با دانش‌آموزان تجربه کرده، طوری که به یک روال تبدیل شده است. برای مثال، می‌توانید بگویید: «یک، دو، سه، چشم به من.» و دانش‌آموزان پاسخ می‌دهند «یک، دو، سه، چشم به تو.»
یا مثلاً با ریتم‌های گوناگون بگویید: «کلاس، کلاس، کلاس» و دانش‌آموزان با همان ریتم پاسخ دهند: «بله، بله، بله». این فن کمک می‌کند دانش‌آموزان به‌سرعت توجه خود را به معلم معطوف کنند.
• کف‌زدن آهنگین (ریتمیک)
یکی دیگر از روش‌های مؤثر جلب‌توجه دانش‌آموزان، کف‌زدن آهنگین است. معلم می‌تواند آهنگ خاصی را با کف‌زدن شروع کند و دانش‌آموزان باید آن را تکرار کنند. برای مثال، می‌توانید با سه بار کف‌زدن شروع کنید. دانش‌آموزان باید همان الگو را تکرار کنند. این روش نه تنها جذاب است، بلکه باعث می‌شود توجه دانش‌آموزان به‌سرعت به شما معطوف شود.
• زمان‌دادن به دانش‌آموزان برای آرام‌شدن
بعضی اوقات ما انتظار داریم دانش‌آموزان بلافاصله ساکت شوند، اما این همیشه ممکن نیست. به جای این کار به آن‌ها زمان بدهید تا آرام شوند. برای مثال بگویید: «همه باید تا 20 ثانیه دیگر آرام و در صندلی‌های خود نشسته باشند». این روش به دانش‌آموزان فرصت می‌دهد به‌تدریج آرام شوند و آماده شنیدن مطالب شما شوند.
• استفاده از فن «به من پنج بده»
این فن را هری وونگ2 معرفی کرده است. او یکی از پرآوازه‌ترین نویسندگان و مشاوران آموزشی در زمینه مدیریت کلاس و فن‌های آموزشی است. وی با بیش از 30 سال تجربه در تدریس و آموزش، یکی از تأثیرگذارترین افراد در حوزه آموزش شناخته می‌شود. کتاب معروف او به نام «روزهای اول مدرسه»3 یکی از پرفروش‌ترین و معتبرترین منابع در زمینه مدیریت کلاس و آموزش مؤثر شناخته شده است. این فن به این صورت اجرا می‌شود:
۱. چشمانتان به من نگاه کنند
دانش‌آموزان باید تمام توجه خود را به معلم معطوف و به او نگاه کنند. این مرحله به آن‌ها کمک می‌کند از هرگونه فعالیت جانبی دست بکشند و تمرکز کنند.
۲. گوش‌هایتان گوش کنند
دانش‌آموزان باید به‌دقت به معلم گوش دهند و از هرگونه صدا و گفت‌وگو پرهیز کنند. این مرحله به آن‌ها یادآوری می‌کند گوش‌دادن فعالانه چقدر مهم است.
۳. دهانتان بسته باشد
سکوت یکی از اجزای مهم این فن است. دانش‌آموزان باید دهان خود را بسته نگه دارند تا هیچ صدایی از آن‌ها شنیده نشود و تمرکز کلاس حفظ شود.
4. دستانتان ثابت باشد
دانش‌آموزان باید دستان خود را ثابت نگه دارند و از هرگونه حرکت یا بازی با اشیا پرهیز کنند. این مرحله به کاهش تحریک و انحراف توجه کمک می‌کند.
5. پاهایتان آرام باشند
دانش‌آموزان باید پاهای خود را آرام و ثابت نگه دارند تا صدای مزاحمی از حرکت پاها ایجاد نشود.
این فن به شکل شمارش معکوس عمل می‌کند و به دانش‌آموزان زمان می‌دهد به‌تدریج آرام شوند و به سکوت و تمرکز برسند. با اجرای منظم و مداوم این فن، دانش‌آموزان به‌سرعت به این الگو عادت می‌کنند و کلاس به محیطی آرام و منظم تبدیل می‌شود.
• استفاده از روش‌های خلاقانه
روش‌های خلاقانه می‌توانند به جلب‌توجه دانش‌آموزان کمک کنند. مثلاً بگویید: «آب، آب، آب». دانش‌آموزان باید مثل آب جریان بیابند. سپس بگویید: «یخ، یخ، یخ». آن‌ها باید ثابت بایستند. این روش‌ها باعث می‌شوند دانش‌آموزان به‌سرعت توجه خود را به شما معطوف کنند.
همچنین می‌توانید از بازی‌های ساده مانند «سامان می‌گوید» استفاده کنید. این بازی یکی از بازی‌های ساده و محبوب است که می‌تواند در کلاس‌های درس، اردو و جمع‌های کودکان و نوجوانان، برای تقویت مهارت‌های شنیداری، توجه و واکنش سریع مورداستفاده قرار گیرد.
چگونه «سامان می‌گوید»4 را بازی کنیم؟
• شروع بازی
یک نفر به‌عنوان سامان انتخاب می‌شود. سامان می‌تواند معلم، یک دانش‌آموز یا هرکسی باشد که مسئولیت هدایت بازی را بر عهده می‌گیرد.
• دستورها
سامان دستورهایی را به سایر بازیکنان می‌دهد که با عبارت سامان می‌گوید شروع می‌شوند. برای مثال، سامان می‌گوید دست‌هایتان را بالا ببرید. بازیکنان باید فقط زمانی دستور را اجرا کنند که عبارت سامان می‌گوید در ابتدای دستور باشد. اگر سامان بدون گفتن این عبارت دستوری بدهد، بازیکنان نباید آن را اجرا کنند.
• حذف بازیکنان
اگر بازیکنی دستوری را که بدون عبارت سامان می‌گوید داده شده است اجرا کند، از بازی حذف می‌شود. همچنین، اگر بازیکنی دستوری را که با عبارت سامان می‌گوید شروع شده است اجرا نکند، از بازی حذف می‌شود.
• پایان بازی
بازی تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که فقط یک نفر باقی بماند. این نفر برنده بازی خواهد بود و می‌تواند در دور بعدی به‌عنوان سامان بازی کند.
اشتباه‌های رایج در مدیریت کلاس
• فریادزدن بر سر دانش‌آموزان
فریادزدن بر سر دانش‌آموزان یکی از بزرگ‌ترین اشتباه‌هاست. این کار نه تنها بی‌تأثیر است، بلکه می‌تواند وضعیت را بدتر کند و دانش‌آموزان را به چالش بکشد تا ببینند چقدر می‌توانند شما را تحت‌فشار قرار دهند.
• سکوت‌کردن و درس‌ندادن
بعضی معلمان وقتی کلاس خیلی پرسروصدا می‌شود، تصمیم می‌گیرند سکوت کنند و تدریس نکنند تا زمانی که کلاس ساکت شود. این روش ممکن است یک‌بار کار کند، اما به‌مرور زمان دانش‌آموزان آن را به‌عنوان بازی در نظر می‌گیرند و سعی می‌کنند ببینند چقدر می‌توانند شما را تحت‌فشار قرار دهند.
• رفتارهای تهاجمی و مبارزه قدرت
معلمان نباید با دانش‌آموزان درگیر مبارزه قدرت شوند یا رفتارهای تهاجمی نشان دهند. چنین برخوردهایی می‌تواند وضعیت را بدتر کند و موجب بی‌احترامی بیشتر از طرف دانش‌آموزان شود. به جای این کار، همیشه اختیار را در دست داشته باشید و با آرامش و قاطعیت با مسائل برخورد کنید. به دانش‌آموزان نشان دهید شما رهبر کلاس هستید و انتظار دارید به قوانین احترام بگذارند.
• استفاده از دام‌های موقتی
استفاده از روش‌هایی مانند روشن و خاموش‌کردن چراغ‌ها یا استفاده از زنگ ممکن است در کوتاه‌مدت کارساز باشد، اما در بلندمدت تأثیری ندارد. به جای این روش‌ها، روی ایجاد عادت‌های خوب و روال‌های مؤثر در کلاس تمرکز کنید.
• دادن مسئولیت و قدرت به دانش‌آموزان مشکل‌ساز
بعضی معلمان به دانش‌آموزان مشکل‌ساز نقش یا اختیار می‌دهند تا آن‌ها را مشغول نگه دارند. این کار ممکن است در کوتاه‌مدت مؤثر باشد، اما در بلندمدت باعث می‌شود سایر دانش‌آموزان از شما ناراحت شوند و دانش‌آموزان مشکل‌ساز دوباره به مشکلات جدید دست بزنند. به جای این کار، مهارت‌های مدیریت کلاس خود را بهبود دهید و قدرت خود را به دانش‌آموزانی که لیاقت آن را ندارند، ندهید.
مدیریت کلاس‌های پرسروصدا نیازمند راهبردهای مؤثر و اجتناب از اشتباه‌های رایج است. با استفاده از روش‌های مطرح‌شده و اجتناب از اشتباه‌های ذکرشده، می‌توانید کلاس خود را بهتر مدیریت کنید و محیطی مناسب برای یادگیری فراهم کنید. به یاد داشته باشید، صبر و قاطعیت کلید موفقیت در مدیریت کلاس است.
پی‌نوشت‌ها
1. How to make a noisy class quiet - Classroom Management Strategies for teachers with a loud class.
برای مشاهده این فیلم می‌توانید از نشانی زیر استفاده کنید: https://aparat.com/v/lqk6l07
2. Harry Wong
3. Wong, H. K., & Wong, R. T. (2009). The first days of school: How to be an effective teacher. Harry K. Wong Publications.
4. عنوان این بازی در اصل بود سایمون می‌گوید (Simon Says).