مدیریت کلاس یکی از اصول اساسی تدریس موفق است. بدون مدیریت مؤثر، حتی بهترین برنامه‌های درسی نیز نمی‌توانند به‌خوبی اجرا شوند. مدیریت مؤثر کلاس به ایجاد محیط آموزشی مثبت، کاهش رفتارهای نامناسب و افزایش انگیزه در دانش‌آموزان می‌انجامد.
همه ما سعی می‌کنیم از افراد بزرگ درس زندگی بگیریم و دوست داریم رمز و راز موفقیت آن‌ها را بدانیم. کتاب‌ها، منابع علمی و مقالات گوناگون را مطالعه می‌کنیم، با این امید که بتوانیم نظریه‌های مدیریتی را با واقعیت‌های کلاس خود ترکیب کنیم. اما فراموش می‌کنیم که گاهی اوقات بزرگ‌ترین درس‌های زندگی را می‌توان از اطراف خود گرفت!
کم نیستند موجوداتی که رفتارها و الگوهای آنان در طبیعت الهام‌بخش هستند. از جمله مورچه‌ها، زنبورها و حتی مارموتها1. برای مثال مورچه‌ها را در نظر بگیرید. آیا باور می‌کنید این موجودات کوچک می‌توانند به ما یاد بدهند چطور باید زندگی بهتری داشته باشیم؟ یا همکاری و کار تیمی زنبورها می‌تواند به ما معلمان نشان دهد چگونه می‌توان تعامل و همکاری را بین دانش‌آموزان تقویت کرد.
در اینجا از این موضوع به‌عنوان نقش تربیتی نمادها یاد می‌کنیم. وجود و نقش بسیاری از موجودات در زندگی انسان‌ها مفید بوده و انسان‌ها از گذشته‌های دور از طبیعت درس گرفته‌اند. با کمی دقت در طبیعت مشاهده می‌کنیم، بسیاری از موجودات می‌توانند به‌عنوان نماد تربیتی و آموزشی مورد توجه قرار گیرند. از بردن دانش‌آموزان به طبیعت در قالب‌های گردش علمی و اردوهای علمی، آموزشی و تربیتی، برای یادگیری بهتر و حفظ محیط‌زیست استفاده کنید.
الهام گرفتن از برخی ویژگی‌های مارموتها در مدیریت کلاس
• ایجاد ارتباط مثبت: بسیاری از موجودات در طبیعت از ارتباط صوتی و بصری برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند؛ نماد برقراری ارتباط مثبت. با دانش‌آموزان از طریق صحبت‌کردن، گوش‌دادن و تشویق‌کردن، ارتباط مثبت و قوی برقرار کنید. مثلاً حین ورود به کلاس، با انرژی و روحیه مثبت به دانش‌آموزانتان خوشامد بگویید و با لبخند و احترام با آن‌ها برخورد کنید. یا وقتی دانش‌آموزی صحبت می‌کند، تمام توجه خود را به او بدهید و از او بپرسید دقیقاً چه می‌گوید. به‌صورت مثبت به هر دانش‌آموز توجه داشته باشید؛ یعنی برای هر دانش‌آموز زمان کافی بگذارید تا با او ارتباط برقرار کنید. از او بپرسید و دانش و نظر او را تأیید کنید.
• تشویق به همکاری و همبستگی: تأمین غذا و محافظت از یکدیگر، با همکاری و همبستگی بین اعضای گروه عمل می‌کنند. شما هم می‌توانید از فعالیت‌های گروهی، تشویق همکاری و همبستگی بین دانش‌آموزان استفاده کنید تا احساس انسجام و تعلق به گروه تقویت شود. مثلاً قبل از شروع هر فعالیت گروهی، هدف و وظایف مشترک را به دانش‌آموزان توضیح دهید تا انگیزه بیشتری برای همکاری داشته باشند، یا وقتی دانش‌آموزان با همکاری و همبستگی خوبی کار می‌کنند، آن‌ها را تحسین و ارزش همکاری را تأکید کنید. به عبارت دیگر بازخورد مثبت بدهید.
• ارتباط بین نقش‌ها: در گروه مارموتها، زنبورها و مورچه‌ها هر کدام نقشی مشخص مانند نگهبان، شکارچی، ناظر و کارگر دارد که برای بقا و پیشرفت گروه اهمیت دارد. این نقش‌ها براساس تخصص و قابلیت‌های هر فرد در گروه تعیین می‌شود و برای حفظ تعادل و تنظیم امور گروهی ضروری است. با گفت‌وگو در جمع دانش‌آموزان در طبیعت یا در کلاس و با بهره‌گیری از روش ایفای نقش (نمایش)، می‌توانید نقش‌های متفاوت، همکاری و حمایت را به دانش‌آموزان توضیح دهید و این نقش‌ها را تقسیم کنید. مثلاً قبل از شروع فعالیت گروهی، به دانش‌آموزان توضیح دهید هر کس چه نقشی دارد.
• تفکر خلاق: تفکر راهبردی و خلاق و غریزی، مانند بعضی از موجودات، بر مفاهیمی همچون انعطاف‌پذیری، تدبیر و تحمل پیچیدگی استوار است. مارموتها با تحلیل محیط اطراف و استفاده از منابع موجود برای ساختن خانه‌های خود، در مواجهه با چالش‌های طبیعت، موفقیت‌آمیز عمل می‌کنند.
• سازمان‌دهی و برنامه‌ریزی: سازمان‌دهی و برنامه‌ریزی مارموتی به معنای بهره‌گیری از راهبرد‌های مارموتی برای تنظیم و ترتیب‌دادن فعالیت‌ها و برنامه‌های درسی است. این رویکرد بر پایه انعطاف‌پذیری، تدبیر و استفاده از منابع بهینه برای بهبود کیفیت آموزش و یادگیری تأکید دارد. برای آموزش این مرحله می‌توانید مراحلی چون تحلیل نیازها و اولویت‌بندی، تدوین اهداف آموزشی، انتخاب منابع و مواد آموزشی، طراحی فعالیت‌های آموزشی، ارزیابی و بازخورد را سازمان‌دهی کنید.
• مدیریت زمان با الهام از طبیعت: مثلاً مارموتها و دیگر موجودات صبح زود زمان بیدارشدن خود را با موقعیت آفتاب تعیین می‌کنند. سپس زمان صبحانه و شکار را براساس این موقعیت آفتاب مشخص می‌کنند. وقتی ساعت‌های روز می‌گذرد و آفتاب به طرف غروب می‌رود، مارموتها نیز فعالیت‌های خود را به پایان می‌رسانند و به‌تدریج به خواب می‌روند.
• انطباق با محیط: اغلب موجودات و به‌خصوص موجوداتی که به‌صورت گروهی زندگی می‌کنند، مثل مارموتها، خود را با تغییرات محیطی انطباق می‌دهند تا بقا و حیاتشان را تضمین کنند.
بهره‌گیری از نقش تربیتی نمادها در طبیعت (حیوانات، گیاهان، دشت‌ها، رودها و دریاها) هم انس و مهربانی دانش‌آموزان را افزایش می‌دهند که در نهایت به حفظ محیط‌زیست منجر می‌شود و هم یادگیری عمیق و آموزش خلاق و فعال در طبیعت و تنوع محیط‌های یادگیری را در پی دارد.
پی‌نوشت
1. مارموتها حیواناتی بزرگ‌تر از سنجاب هستند. آن‌ها در مناطق سرد و کوهستانی زندگی می‌کنند، از فصل بهار تا پاییز فعالیت می‌کنند و در فصل زمستان به خواب زمستانی می‌روند.