احساسات مثبت2
ایجاد و داشتن احساسات مثبت در زندگی آشکارترین لایه شادکامی است. این ویژگی به یادگیری هیجانات مثبت در زندگی افراد اشاره دارد. یکی از بهترین مکان‌هایی که در آن افراد می‌توانند احساسات مثبت را در زندگی تجربه و تمرین کنند، کلاس درس است. شاید دقیقه‌های ابتدایی و پایانی کلاس درس دقیقه‌های طلایی تجربه و درک احساسات مثبت باشد! اینکه معلم و دانش‌آموزان احساس و هیجان مثبت را در همان دقیقه‌های آغازین کلاس ابراز و بیان کنند، بر میزان یادگیری و سلامت روان معلم و دانش‌آموزان تأثیر خوبی خواهد گذاشت. هیجان مثبت احساس لذت، خوش‌حالی، ذوق، سرمستی، امید، شعف و راحتی است. معلم می‌تواند از ابراز احساسات مثبت به‌عنوان عامل تشویق و تقویت دانش‌آموزان استفاده کند. البته باید توجه داشته باشد، احساسات مثبت درباره تمامی دانش‌آموزان ابراز شود. همچنین، گاهی معلم می‌تواند به‌صورت نوشتاری احساسات مثبتش را زیر برگه‌های امتحانی یا تکلیف دانش‌آموزان ثبت کند. این کار به‌مراتب تأثیر بیشتری از بیان کلامی دارد.
راهکارهای پیشنهادی برای معلمان
ـ از هر فرصتی برای ابراز احساسات مثبت و خوب بین بچه‌ها استفاده کنید.
ـ دانش‌آموزانی را که احساس منفی زیادی دارند، درک کنید و بلافاصله احساسات خوب را در آن‌ها تقویت کنید.
ـ در همان دقیقه‌های ابتدایی شروع کلاس، به‌عنوان مراسم آغازین، احساس مثبت ابراز کنید و از دانش‌آموزان بخواهید احساس مثبت خودشان را به یکدیگر ابراز کنند.
ـ چند دقیقه پایانی کلاس را برای زدودن احساسات منفی به‌جامانده در دانش‌آموزان صرف کنید. برای این کار بار دیگر احساسات مثبت را ردوبدل کنید.
ـ آگاه باشید برخی از دانش‌آموزان، به‌ویژه دانش‌آموزان دارای مشکل درسی، بیش از بقیه به دریافت احساسات مثبت نیاز دارند.
درگیری یا غرقه‌شدن3
عنصر دوم، یعنی مجذوب‌شدن، به معنای مشغولیت شدید است. هرچقدر نحوه ارائه مطالب برای دانش‌آموزان انگیزه‌بخش، مناسب با درک و فهم و نیازها و خواسته‌های آنان باشد و به هراندازه که مطالب و محتوای درسی مشغولیت عملی و روان‌شناختی بیشتری برای دانش‌آموزان فراهم کند، این غرقگی برای آنان بیشتر خواهد بود. غرقگی یعنی دانش‌آموز در کلاس درس چنان غرق در کار و یادگیری باشد که انگار خود را فراموش کرده باشد و زمان برایش متوقف شود. فعالیت‌هایی درسی که بیشتر جنبه عملی، دست‌ورزانه و گروهی داشته باشند و با نشاط و شادی همراه باشند و به تولید و دستاوردی منجر شوند، می‌توانند چنین تجربه‌ای را برای دانش‌آموزان فراهم کنند. لذا معلم می‌تواند از شیوه‌های فعال، اکتشافی و انگیزه‌بخش در تدریس استفاده کند و با درنظرگرفتن تکلیف‌های متنوع، خلاقانه، پروژه‌ای و مناسب بااستعداد و رغبت دانش‌آموزان، این غرقگی را در آن‌ها ایجاد کند.
البته گاهی رقابت و مسابقه برای دانش‌آموزان مجذوبیت و غرقگی ایجاد می‌کند. غرقه‌شدن با هیجان مثبت فرق دارد و حتی گاهی متضاد آن است. اگر از دانش‌آموزی که احساس غرقگی را تجربه می‌کند پرسیده شود به چه چیزی فکر می‌کند و چه احساسی دارد، غالباً خواهد گفت: «هیچ‌چیز». در احساس غرقگی، فرد با موضوع موردنظر یکی می‌شود و این حالت هیجانی را به وجود می‌آورد که فرد تمامی منابع شناختی و هیجانی را که تفکر و احساس را تشکیل می‌دهند به کار می‌گیرد و مصرف می‌کند.
راهکارهای پیشنهادی برای معلمان
ـ در کار تدریس سعی کنید تجربه‌های جذاب معلمان دیگر را فرا گیرید و تجربه‌های جذاب خود را انتشار دهید؛
ـ از بازی‌های آموزشی برای درگیری بیشتر دانش‌آموزان با مفاهیم درسی نهایت استفاده را ببرید؛
ـ فهرستی از فیلم‌ها و مستندهای جذاب را که برای دانش‌آموزان انگیزه‌بخش هستند پیدا کنید، به دانش‌آموزان معرفی کنید و در کلاس درس به کار گیرید؛
ـ درس‌ها را با همدیگر ترکیب کنید و شادی و نشاط را با آموزش پیوند بزنید. مثلاً ریاضی را با ورزش، و ادبیات را با هنر ترکیب کنید؛
ـ تکلیف‌های عملی و ترکیبی خارج از کلاس برای دانش‌آموزان تعریف کنید و فرصتی دهید تا آن‌ها حق انتخاب داشته باشند.
ارتباط4
یکی دیگر از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی که می‌تواند احساس خوشبختی ما را تضمین کند، روابط خوب است. اصولاً روابط خوب و سلامت روانی درهم تنیده‌اند؛ به‌گونه‌ای که نمی‌شود آن‌ها را جدا از هم تصور کرد. نمی‌شود تنها بود و احساس خوشبختی هم کرد. نتایج پژوهش طولی ۷۰ ساله پرفسور والدینگر(یکی از روان‌شناسان مثبت‌گرا) نشان داده است، مهم‌ترین عامل رضایت از زندگی در طول عمر، داشتن روابط مثبت پایدار با دیگران است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند، وقتی افراد احساس تنهایی می‌کنند و تنها هستند، مراکز درد در مغزشان فعال می‌شود. یکی از رسالت‌های مربیان و معلم بررسی روابط دانش‌آموزان با یکدیگر است. برخی از دانش‌آموزان ممکن است مورد بی‌مهری، غفلت و حتی طرد هم‌سالان و دوستان قرار بگیرند. در چنین شرایطی مداخله مربیان و معلمان ضروری است. لازم است معلمان در کلاس درس، فراتر از تدریس و یادگیری، به‌ویژه برای کودکان سنین پایین، دانش‌آموزان مطرودکننده و مطرودشونده را شناسایی کنند و در جهت رفع مشکلاتشان به آنان کمک کنند. مداخله در بستر کلاس درس مهم‌ترین و بهترین راه کاهش طرد دانش‌آموزان است؛ هرچند گاهی ممکن است رفتار خود معلم به شکل مستقیم و غیرمستقیم باعث طرد و تنهایی دانش‌آموزان در کلاس درس شود. روابط صمیمی و خوب دانش‌آموزان با یکدیگر و با معلم مانند کمربند ایمنی در برابر آسیب‌ها و اختلالات روانی در حال و آینده عمل می‌کند. گاهی دانش‌آموزی دچار مسئله و مشکلی غیرقابل‌حل یا بسیار آسیب‌زا می‌شود. در اینجا تنها روابط خوب به او کمک می‌کند. معلمان از طریق گروه‌سنجی به‌راحتی می‌توانند دانش‌آموزان تنها و مطرود کلاس خویش را شناسایی و علاوه بر کمک به آنان در کلاس درس، با ارجاع آنان به مراکز مشاوره، از رسیدن آسیب جدی به آنان مانع شوند.
راهکارهای پیشنهادی برای معلمان
ـ از دانش‌آموزان بخواهید نظرات، انتقادات و دلخوری‌های خود را بدون ذکر نام و به‌صورت محرمانه در مورد کلاس و شخص خودتان انعکاس دهند.
ـ اگر دانش‌آموزی به خاطر ارتباطات نامناسب شما دچار طرد شده است، از او دلجویی، جبران و مراقبت کنید.
ـ حداقل سالی دومرتبه از فن گروه‌سنجی استفاده کنید. در این فن از دانش‌آموزان بخواهید اسم خود را روی برگه‌ای بنویسند. سپس ابتدا اسم بهترین دوست هم‌کلاسی خود را زیر آن یادداشت کنند و در مرحله بعد اسم دوست هم‌کلاسی دیگری را بنویسند. در مرحله آخر سومین دوست هم‌کلاسی خود را نام ببرند.
حال جدولی رسم کنید و اسم کلیه دانش‌آموزان را روی محورهای افقی و عمودی بنویسید. سپس به انتخاب اول تا سوم هرفرد، به شکل معکوس و به ترتیب، امتیاز 3 تا 1 بدهید. هر چقدر دانش‌آموزی بیشتر انتخاب شده باشد و در اولویت بالاتری باشد، امتیاز بیشتری کسب می‌کند. پس از جمع‌بندی نتایج، دانش‌آموزان محبوب، ستاره و مطرود کلاستان را شناسایی کنید و برای کمک به دانش‌آموزان مطرود (دانش‌آموزانی که هیچ‌کس آن‌ها را انتخاب نکرده است) و دانش‌آموزان غیر محبوب (دانش‌آموزانی که افراد کمتری آن‌ها را انتخاب کرده‌اند)، مداخله جدی کنید.
ـ از ظرفیت و توانایی دانش‌آموزان محبوب و ستاره کلاس برای کمک به دانش‌آموزان مطرود و منزوی استفاده کنید و آنان را از انزوا خارج کنید.
ـ بین دانش‌آموزان اتحادهای چندگانه و روابط صمیمانه جدیدی برقرار کنید.
ـ محل نشستن دانش‌آموزان را به شکل دوره‌ای در کلاس تغییر دهید تا فرصت برقراری دوستی‌های گوناگون فراهم شود.
معنی5
رولومی، یکی از بزرگ‌ترین روان‌شناسان وجودی، معتقد بود خوشبختی و شادکامی واقعی از آفرینش معنا در زندگی به دست می‌آید، نه فقط از دنبال‌کردن فعالیت‌های لذت‌بخش. زندگی با معنا انسان را به چیزی فراتر از خودش پیوند می‌دهد. پیوندداشتن با چیزی فراتر از خود، سپر بلای امنی در برابر افسردگی است. معنی به معنای احساس تعلق یا انجام کاری برای دیگران است که بیشتر از خدمت به خودمان است. وقتی فردی در زندگی از هر چالش یا سختی مهمی عبور می‌کند، داشتن معنا به او کمک می‌کند از آن عبور کند و مسیری داشته باشد. دانش‌آموزانی که در زندگی تحصیلی خود معنا و هدف دارند، رضایت و انگیزه بیشتری از زندگی تحصیلی دارند. هر دانش‌آموزی ممکن است در زندگی معنا و هدف متفاوت خود را داشته باشد و راه‌های متفاوت آن را دنبال کند. معلم در کلاس لازم است به دانش‌آموزان کمک کند معنای خاص زندگی‌شان را پیدا کنند یا معنای جدیدی برای خود بسازند و تحصیل و درس را به‌نوعی به معنای خود مرتبط کنند. هر چقدر این ارتباط وضوح و استحکام بیشتری پیدا کند، انگیزه و تلاش آنان بیشتر می‌شود.
یکی از مشکلات دانش‌آموزان امروزی، نداشتن انگیزه تلاش و کوشش مستمر در تحصیل است. برخی فعالیت‌ها، مانند گذراندن وقت با دوستان و کمک‌کردن به آن‌ها، کار داوطلبانه، یا انجام کارهای محبت‌آمیز، واقعاً می‌توانند حس معنا‌داری را در زندگی دانش‌آموزان بهبود بخشند. دانش‌آموزانی در کلاس درس دیده شده‌اند که برای درس‌خواندن معنایی پیدا کرده‌اند. مثلاً برخی از دانش‌آموزان معنای درس‌خواندنشان شادکردن پدر و مادر است و برخی از آنان تشکر از والدین. برخی معنا و هدفشان دورشدن از زندگی فعلی و به تعبیر خودشان دورشدن از بدبختی‌هاست. عده‌ای هم معنای زندگی‌شان کمک به دیگران و برخی کسب درآمد و ثروت است. اگرچه ممکن است معناهای کودکان و نوجوانان غیراصیل و کاذب باشد، اما مهم‌تر از بهسازی معناهای دانش‌آموزان، هنرمندی معلمان لازم است تا ارتباطی جذاب بین معناهای آنان و تحصیل پیدا کنند.
راهکارهای پیشنهادی برای معلمان
ـ سعی کنید دانش‌آموزان را درگیر ارزش‌ها و هدف‌گذاری برای زندگی‌شان کنید.
ـ به دانش‌آموزان یاد دهید ابتدا خود ارزش‌ها و سپس بر اساس ارزش‌هایشان اهدافشان را پیدا کنند.
ـ معناهای خاص زندگی هر دانش‌آموز را به شیوه گفت‌وگوی همدلانه پیدا کنید.
ـ بخش زیادی از وقت خود را برای انگیزه‌بخشی و احیای انگیزه‌های سالم در نوجوانان صرف کنید.
دستاورد و موفقیت6
داشتن هدف در زندگی به افراد کمک می‌کند به چیزهایی دست پیدا کنند که برایشان احساس موفقیت ایجاد کنند. معلمان در کلاس درس لازم است به دانش‌آموزان کمک کنند اهداف خاص، قابل‌اندازه‌گیری، قابل‌دستیابی، واقع‌بینانه و محدود به زمان داشته باشند. تلاش‌کردن در راستای این اهداف و رسیدن به آن‌ها به فرد احساس رضایت و موفقیت می‌دهد. بسیاری از دانش‌آموزان تلاش می‌کنند خودشان را به نحوی بهتر و برتر سازند. این بهتری و برتری تسلط بر یک مهارت، رسیدن به یک هدف ارزشمند یا برنده‌شدن در یک رویداد رقابتی است. احساس موفقیت نتیجه‌ای است که دانش‌آموزان در رسیدن به اهداف، کسب مهارت، موفقیت در یک رقابت یا به‌پایان‌رساندن یک کار یا فعالیت به دست می‌آورند. برای رسیدن به موفقیت، داشتن پشتکار و انگیزه و اشتیاق برای رسیدن به اهداف ضروری است. لذا لازم است معلمان برای انگیزه‌بخشی و ایجاد امید و اشتیاق در دانش‌آموزان نهایت تلاش خود را به کار گیرند و به آنان کمک کنند بدون مقایسه خود با دیگران، هر روز در راستای هدف‌گذاری‌هایشان گام‌های بیشتری را طی کنند.
راهکارهای پیشنهادی برای معلمان
ـ آموزش هدف‌گذاری را برای دانش‌آموزان از همان ابتدای سال تحصیلی شروع کنید.
ـ سطح پایه موفقیت هر فرد را ارزشیابی کنید و رقابتی درون‌فردی با خود برایش ایجاد کنید.
ـ فن رصدکردن خویشتن و ارزیابی توانمندی‌ها، نقاط ضعف، تهدیدات و فرصت‌ها را به دانش‌آموزان یاد دهید.
ـ فن تحلیل سود و زیان را به دانش‌آموزان بیاموزید.
ـ به دانش‌آموزان یاد دهید دفترچه موفقیت درست کنند و کوچک‌ترین موفقیت خود را در آن ثبت و ضبط کنند.
پی‌نوشت‌ها
1. PERMA
2. positive emotions
3. Eenggemen
4. Relationships
5. Meaning
6. Accomplishment/Achievement
منابع
1. سلیگمن، مارتین (2٠11). از شادکامی تا بالندگی. ترجمه زهره قربانی. سایه سخن. تهران.
2. Seligman.martin. (2018).PERMA and the building blocks of wellbing.The journal of positivepsychology 13(4),333-335