نمایشگاه‌های فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش

برنامه‌ها و رویدادهای کیفیت‌بخشی متوسطه (طرح شهید کاظمی آشتیانی)

نمایشگاه‌ها در هنرستان‌های مهارتی فنی‌وحرفه‌ای با هدف‌های خاص خود مانند مسئولیت‌پذیری همه‌جانبه، مشارکت اجتماعی و تقویت روحیه جمعی و مهارت‌های موردنیاز جامعه، روحیه کارآفرینی، کسب شایستگی‌های عام حرفه‌ای و مهارتی زمینه‌ساز کار مولد، برگزار می‌شوند.¹ فرایند برگزاری نمایشگاه در هنرستان، ابتدا از کلاس درس و برای کسب نمره‌های عملی و مستمر، با خلق آثار شروع می‌شود و در مرحله بعد به برپایی نمایشگاهی از آثار برتر کلاسی در هنرستان می‌انجامد. منتخب هر رشته در هر هنرستان، برای نمایشگاه منطقه‌ای برگزیده می‌شود. پس از اعلان بخشنامه وزارتی درباره المپیادها و جشنواره‌ها، آثار برگزیده منطقه‌ای، مطابق شیوه‌نامه آن بخش‌نامه، در المپیاد و جشنواره استانی شرکت داده می‌شوند. در صورت پذیرش، به سطح‌های کشوری و بین‌المللی نیز راه می‌یابند. این نمایشگاه‌ها با نام طرح شهیدکاظمی‌آشتیانی² و با عنوان‌های المپیادها و جشنواره هنرهای تجسمی و... هم برای هنرآموزان و هم برای هنرجویان برگزار می‌‌شوند.

در هنرستان‌های فنی‌‌وحرفه‌ای و کاردانش با رشته‌هایی در زمینه‌های صنعت، خدمات، کشاورزی و هنر آشنا می‌شویم. هر کدام از این زمینه‌ها شامل گروه‌های متفاوتی می‌شوند. بنا بر نیازهای محلی، متقاضیان ثبت‌نام، نیروهای انسانی مدرسه، فضای مناسب آموزشی، و امکانات و تجهیزات آموزشی، درباره ایجاد هنرستان و رشته‌های آن تصمیم گرفته می‌شود. به دلیل اشباع ظرفیت و توجه به نیازهای واقعی جامعه، باید به توسعه متوازن رشته‌های نظری و فنی‌وحرفه‌ای³ پرداخت تا هنرجویان در هنگام جدایی از نظام رسمی تعلیم‌و‌تربیت و پایان تحصیلات متوسطه، حداقل یک مهارت مفید برای تأمین معاش حلال و اداره زندگی خود و خانواده داشته باشند.⁴

با نگاهی به رشته‌های موجود و نیاز جامعه به آن مهارت‌ها درمی‌یابیم، آینده اقتصادی هنرجو در همین هنرستان‌ها رقم می‌خورد. در هر کلاس درس مهارتی استاندارد، به دلیل نیاز به تجهیزات آموزشی، هنرآموز متخصص و فضای کارگاهی، تعداد معدودی هنرجو ثبت‌نام می‌شود. هنرجویان پایه دهم در ابتدای مهر هیچ مهارتی ندارند، اما با کسب دانش فنی و تخصصی و مهارت عملی طی سه سال تحصیلی، در پایان تحصیلات متوسطه به انسانی با مهارت کافی تبدیل خواهند شد.

طراحی و استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی و استعدادیابی به‌منظور هدایت دانش‌آموزان به‌سوی رشته‌ها، حرفه‌ها و مهارت‌های موردنیاز حال و آینده کشور، متناسب با استعدادها، علاقه‌مندی و توانایی‌های آنان، از توجه و اهمیت به هدایت تحصیلی و توسعه متوازن نشان دارد. بازدید دانش‌آموزان دوره متوسطه اول از نمایش آثار مهارتی هنرجویان دوره متوسطه دوم در مناسبت‌ها، اهتمام هنرجویان در برگزاری نمایشگاه‌ها، راهنمایی هنرآموزان و معرفی رشته‌های مهارتی به دانش‌آموزان و اولیا در تحقق هدایت تحصیلی و رسیدن به توسعه متوازن در رشته‌های نظری و مهارتی کمک می‌کند. دعوت از مسئولان، خیرین مدرسه‌ساز، نهادهای مردمی و دولتی در برگزاری نمایشگاه نیز می‌تواند در این موضوع نقش مؤثری داشته باشد. با برگزاری نمایشگاه، علاوه بر اینکه می‌توان توانایی‌های هنرجویان را به نمایش گذاشت، می‌توان کمبودها و نیازمندی‌های حمایتی هنرستان‌ها را برای تأمین و بهبود مشخص کرد.

 

فعالیت‌های متنوع در قالب نمایشگاه

با توجه به مفاهیی مانند «تلفیق شایستگی‌های فنی و غیرفنی»، «آموزش همراه تولید» و «کارآموزی ـ کارورزی» می‌توان نمایشگاهی تلفیقی و دائمی از آثار هنرمندانه هنرآموزان و هنرجویان در خود مدرسه یا مکان‌های متفاوت با عنوان‌های متنوع آموزشی برگزار کرد. آثار این نمایشگاه می‌تواند خروجی حاصل از مسابقات، دوره‌های کارآموزی-کارورزی یا هنرستان‌های مولد و آموزش همراه با تولید باشد که هنرآموزان و هنرجویان علاقه‌مند و دارای انگیزه، با صرف زمان و انرژی بسیار آن‌ها را تهیه و آماده می‌کنند.

هنرهای تجسمی شامل انواع رشته‌های معماری، خیاطی، طراحی لباس و گرافیک است. هنرجویان هنرستان با امکانات و تجهیزات بسیار اندک، مهارت می‌آموزند و با جذب در کارگاه‌های خارج از هنرستان به کارآفرینی می‌پردازند. آشپزخانه کوچک نمونه کار نمایشگاهی و کارآفرینی هنرجویی است که مقام اول را در کلاس و مدرسه کسب کرده و به نمایشگاه منطقه‌ای راه‌یافته است.

 

تلفیق شایستگی‌های فنی و غیرفنی

برگزاری نمایشگاه در هنرستان‌ها به مناسبت‌های گوناگون سبب شور و اشتیاق، انگیزه و انجام کار واقعی می‌شود. تلفیق شایستگی‌های فنی‌و‌حرفه‌ای با شایستگی‌های غیرفنی در این موارد معنا پیدا می‌کند و کاربرد خود را نشان می‌دهد. به خاطر دارم، در بازدید از نمایشگاه یک هنرستان با مواردی مواجه شدم از جمله اینکه: قیمت کالاها مشخص نشده بود و برای بازدیدکننده معلوم نبود کدام کالا برای نمایش و کدام کالا برای فروش گذاشته شده است. هنرجویان بسته‌بندی مناسب و وسیله‌ای برای ارائه و تحویل کالا به همراه نداشتند و برای فروش کالا شماره‌کارت مشخصی در نظر نگرفته بودند. اصلاً آمادگی لازم را برای دریافت سفارش نداشتند. تصمیم گرفتم چند قلم کالا از نمایشگاه خریداری کنم تا انگیزه آن‌ها بیشتر شود.

 آن‌ها به‌وضوح حس کردند که تلفیق شایستگی‌های فنی با غیرفنی نیاز است. البته این رویداد طبیعی است و در سطح هنرستان تمرین می‌شود تا درنهایت برای برگزاری نمایشگاه در سطح منطقه و بالاتر شایستگی‌های فنی را با غیرفنی تلفیق کنند و رفع اشکال صورت گیرد. با برگزاری چنین نمایشگاهی و نمایش آثار هنرجویان در آن، می‌توان نمرات کارورزی و کارآموزی آنان را نیز پوشش داد.

 

آموزش همراه با تولید

هر ساله معادل مجموع درآمدهای پیش‌بینی‌شده، اعتباری با عنوان هزینه‌های خاص آموزش فنی‌وحرفه‌ای کشور، در نظر گرفته می‌شود. همچنین براساس قانون می‌توان با مشارکت عوامل مؤثر در آموزش، که در اینجا هنرآموزان و هنرجویان هستند، از آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای و فروش محصولات، تولیدات یا ارائه خدمات در زمینه‌های صنعت،‌ خدمات، کشاورزی و هنر در چارچوب برنامه‌های آموزشی درآمد کسب کرد. اما واحدها و مؤسسه‌های آموزش فنی‌و‌حرفه‌ای در صورتی می‌توانند به تولید، قبول سفارش و فروش محصولات تولیدی و عرضه خدمات مبادرت ورزند که انجام این امر منطبق و هماهنگ با برنامه‌های آموزشی، موافق با مهارت‌های رشته‌های تحصیلی و در حد توان هنرجویان باشد و بر طول مدت دوره آموزشی نیفزاید. بنابراین، می‌توان با برگزاری نمایشگاه‌های مناسبتی، فصلی یا دائمی و با رعایت قوانین و مقررات، قراردادی بین تولیدکننده و خریدار منعقد کرد تا با دریافت سفارش به درآمدزایی و آموزش همراه با تولید کمک کرد.

 

کارآموزی یا کارورزی

معمولاً تیرماه و مردادماه زمان برگزاری کارآموزی یا کارورزی در هنرستان‌هاست. بدین‌ترتیب می‌توان با ارائه آثار و فعالیت‌های هنرجویان در حین کارآموزی یا کارورزی نمایشگاه‌هایی را برپا کرد.

 

برخی ملزومات و امور اساسی در مدیریت اجرایی برگزاری نمایشگاه‌ها

نمایشگاه کلاسی در واقع فرصتی برای تمرین عملی است که به خلق اثر منجر می‌شود. در این مرحله، پایه‌های اولیه و کارنامک (رزومه) هنری هنرجویان شکل می‌گیرد و این افراد آینده درخشانی خواهند داشت. در این مرحله لازم است بهترین اثر هنرجو در طول سال تحصیلی انتخاب و مشخص شود. آنچه در معرفی آثار هنری ارسالی توسط هنرجویان مهم است، شناسنامه اثر و امکانات موردنیاز برای نمایش آن است. در شناسنامه باید نام طراح یا خالق آن، نام اثر و سال تولید درج شده باشد و روی اثر ارسالی نصب شود و پایه نگهدارنده مناسب آن نیز تهیه شود تا قابلیت نمایش در نمایشگاه را داشته باشد. نام استان، منطقه و هنرستان برای هنرجویان منحصربه‌فرد است. پس می‌توان کد ناحیه، نام هنرستان، نام هنرجو و ردیف را برای کدبندی اثر انتخاب کرد. مثلاً کدگذاری به شکل 5/RZ/ 5702. این کد بیانگر پنجمین اثر هنرستان رضوان از ناحیه دو است.

 
در برگزاری نمایشگاه در سطح‌های گوناگون، به فهرست‌هایی نیاز است که یکی از آن‌ها فهرست دریافت و عودت آثار به صاحب اثر و دیگری فهرست پذیرش سفارش است که آماده‌سازی آن‌ها از امور بسیار مهم مسئول نمایشگاه محسوب می‌شود. از آنجا که گروه‌های فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش رشته‌های بسیار زیادی را شامل می‌شوند و هر رشته به این نمایشگاه اثری خواهد فرستاد، برای انتخاب و چیدمان آثار باید از افراد صاحب‌نظر استفاده شود. هنرآموزان منتخب آن رشته‌ها برای این امر در نظر گرفته می‌شوند. مسئول نمایشگاه پس از تکمیل فهرست دریافت و عودت آثار، با نظر هنرآموزان منتخب، فضای موردنیاز برپایی غرفه‌ها را تعیین می‌کند. حال زمان ارسال آثار به نمایشگاه است که با توجه به دور یا نزدیک‌بودن محل نمایشگاه از موقعیت آثار، یا به‌صورت هنرستانی ارسال می‌‌شود یا تمام آثار در مناطق تجمیع و با هماهنگی واحد پشتیبانی به‌صورت منطقه‌ای به محل نمایشگاه منتقل می‌شوند. پس از دریافت و جانمایی آثار، مراسم افتتاحیه‌ای برای برگزاری نمایشگاه تدارک دیده می‌شود تا سرآغازی باشد برای نمایش استعدادها و توانمندی‌های هنرجویان، بیان ضرورت و اهمیت برگزاری نمایشگاه و بازدید هنرجویان، هنرآموزان، مدیران، دانش‌آموزان، اولیا و مسئولان از نمایشگاه. بنابراین، باید آمادگی پذیرش سفارش محصولات یا فروش برخط از قبل پیش‌بینی‌شده باشد. طی برگزاری نمایشگاه به فردی نیاز است که در رابطه با آثار مهارتی داشته باشد و بتواند توضیحاتی را ارائه کند. البته به جای این فرد می‌توان از نوشته‌ها، دفترک‌ها (بروشورها)، پوسترها یا برنوشته‌هایی استفاده کرد که توضیحاتی در رابطه با اثر به مخاطب ارائه کنند.

یکی دیگر از امور مهم در برگزاری نمایشگاه، بازتاب خبری است که با رویدادنگاری، تهیه عکس و تکه‌فیلم (کلیپ) و ارسال آن در کانال‌های خبری انجام می‌شود. این کار علاوه بر اینکه می‌تواند در معرفی انواع رشته‌ها و دستاوردهای حاصل از مهارت‌آموزی نقش کاربردی داشته باشد، بر انگیزه و پشتکار هنرجویان می‌افزاید.

وقتی برپایی نمایشگاه در منطقه یا ناحیه به اتمام می‌رسد، اختتامیه‌ای برگزار و کارهای منتخب اعلام می‌شود تا از آن‌ها تقدیر صورت گیرد. بعد از پایان نمایشگاه، برگزیدگان باید آمادگی لازم برای حضور در مسابقات استانی را داشته باشند. در زمان اعلام شروع مسابقات، المپیادها و جشنواره‌های استانی، همه چیز مهیاست. هنرستان‌ها می‌توانند با آمادگی کافی آثار منتخب خود را بفرستند. هنگام برگزاری نمایشگاه در طول روزهای متوالی و دعوت از مدعوین، به افرادی برای استقرار و راهنمایی بازدیدکنندگان در غرفه نیاز است که می‌توانند بر حسب ساعت کاری نمایشگاه در دو نوبت به ترتیب همکاری کنند.

 

از آثار و نتایج نمایشگاه‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

1. آموزش‌های عملی و نمره‌های مستمر حاصل می‌شود.

2. هنرجویان با دست‌اندرکاران با تجربه‌های جدید آشنا می‌شوند.

3. کارهای صنعتی، تولیدی و خدماتی تا حد توان انجام می‌گیرند و هنرستان با محیط بیرون برای سفارش کار، آشنا می‌شود.

4. به هدایت تحصیلی دانش‌آموزان مستعد منجر می‌شود.

5. پذیرش سفارش، خوداشتغالی و درآمدزایی صورت می‌گیرد.

6. در عمل شایستگی‌های فنی‌وحرفه‌ای با شایستگی‌های غیرفنی تلفیق می‌شود.

7. اولیای هنرجویان با استعداد فرزند خود، امکانات و ملزومات رشته‌های هنرستانی آشنا می‌شوند.

8. خیرین با حوزه‌های کاربردی موردنیاز و تجهیزات مدرسه آشنا می‌شوند.

9. اشتغال و حرفه‌آموزی دانش‌آموزان و ضرورت نیاز به تحصیل در هنرستان‌های مهارتی مشخص می‌شود.

10. شکل‌گیری گروه‌های کاری تمرین و انجام می‌شود.

 

 

پی‌نوشت‌ها

1. گزاره‌های ارزشی نظام تعلیم‌و‌تربیت رسمی عمومی، بند‌های 23 و 24.

2. بخشنامه شماره 17955/570030/2/1401

3. سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، راهکار 3/21

4. سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، فصل ششم، هدف‌های عملیاتی و راهکارها