یادگیری نرم

یادگیری انعطاف‌پذیر

یادگیری انعطاف‌پذیر رویکردی جامع در آموزش است که به دانش‌آموزان امکان می‌دهد زمان، مکان، شیوه و سرعت یادگیری خود را تا حد زیادی انتخاب کنند (Wanner et al., 2024). این رویکرد که بر پایه‌ تنوع، دسترسی، شناخت سبک‌های یادگیری و استقلال بنا شده است، مزیت‌های متعددی برای دانش‌آموزان و نظام آموزشی به ارمغان می‌آورد (Müller et al., 2023).

 

روش‌های ادغام یادگیری انعطاف‌پذیر

•  یادگیری ترکیبی²: رویکردی است که آموزش حضوری سنتی را با عناصر برخط یا پودمان (ماژول)‌های یادگیری الکترونیکی ترکیب می‌کند تا تجربه‌ای پویا و انعطاف‌پذیر برای دانش‌آموزان فراهم کند (Venkateswari, 2024). دانش‌آموزان در کلاس درس حضوری مبانی فیزیک را یاد می‌گیرند و سپس به‌صورت برخط آزمایش‌های شبیه‌سازی‌شده را انجام می‌دهند.

• کلاس معکوس³: در روش کلاس معکوس، دانش‌آموزان قبل از شرکت در جلسات حضوری درس، به‌طور مستقل و برخط با محتوای آموزشی روبه‌رو می‌شوند. در طول جلسات حضوری، مدرس به جای ارائه‌ صرف محتوای درس، به تسهیل بحث و گفت‌وگو، حل تمرین، پاسخ‌گویی به سؤال و ارائه‌ فعالیت‌های مرتبط با محتوای از پیش یادگرفته‌شده می‌پردازد (Lapitan et al., 2023). برای مثال، دانش‌آموزان قبل از کلاس درس، در مورد مراحل فتوسنتز فیلمی تماشا می‌کنند و در کلاس درس در مورد آن بحث می‌کنند و آزمایش انجام می‌دهند.

• یادگیری با سرعت خودآموز⁴: در این روش، دوره‌های آموزشی به گونه‌ای طراحی می‌شوند که دانش‌آموزان بتوانند با سرعت دلخواه خود به یادگیری بپردازند. دوره‌های یادگیری با سرعت خودآموز معمولاً از پودمان‌های مجزا تشکیل شده‌اند که هر کدام به موضوعی خاص اختصاص دارند. دانش‌آموزان می‌توانند پس از اتمام هر پودمان، به سراغ پودمان بعدی بروند و در صورت نیاز به‌مرور مطالب قبلی یا انجام تمرین بیشتر، زمان بیشتری را صرف آن پودمان کنند (Adzhemov et al., 2022). دانش‌آموزی که در ریاضیات قوی‌تر است، می‌تواند سریع‌تر از سایر دانش‌آموزان مباحث را در یک دوره‌ برخط یاد بگیرد.

• یادگیری خرد (میکرولرنینگ⁵): رویکردی است که محتوای آموزشی را به بخش‌های کوچک و قابل مدیریت تقسیم می‌کند تا یادگیری برای دانش‌آموزان، به‌خصوص آن‌هایی که برنامه‌های شلوغی دارند، آسان‌تر و انعطاف‌پذیرتر شود (Alias & Razak., 2024). دانش‌آموزان می‌توانند با استفاده از یک برنامه‌ کاربردی، لغت‌های زبان انگلیسی را در قالب جمله‌های کوتاه و در حین رفت و آمد به مدرسه یاد بگیرند.

• مسیرهای یادگیری شخصی‌سازی‌شده⁶: با استفاده از داده‌ها و تجزیه‌وتحلیل، مؤسسه‌های آموزشی می‌توانند مسیرهای یادگیری فردی را برای هر دانش‌آموز طراحی کنند تا امکان موفقیت آن‌ها را در تحصیلات افزایش دهند. در این روش، نظام آموزشی براساس نقاط قوت، نقاط ضعف، علاقه‌ها و نیازهای فردی هر دانش‌آموز، برنامه‌ درسی و تجربه‌های یادگیری طراحی می‌شود (Raj & Renumol., 2024). براساس نتایج آزمون‌های هر دانش‌آموز، نظام آموزشی به او پیشنهاد می‌کند در کدام دوره‌های تقویتی شرکت کند.

 

راهبرد‌هایی برای یادگیری انعطاف‌پذیر موفق

• ارتباط واضح: مدرسان باید مجراهای ارتباطی ساده و انتظاراتی را برای دانش‌آموزان مشخص کنند تا در پیمایش مؤثر دوره به آن‌ها کمک کند (Kilag et al., 2023).

• تنظیم برنامه‌ درسی ساختاریافته: برنامه‌ درسی سازمان‌دهی‌شده‌ای با اهداف آموزشی روشن و بدون غافلگیری، تضمین می‌کند که دانش‌آموزان در مسیر خود باقی بمانند (Tomlinson & Imbeau., 2023).

• جذاب‌کردن محتوا: استفاده از چندرسانه‌ای، مواد تعاملی و بازی‌سازی می‌تواند به حفظ تعامل دانش‌آموزان کمک کند (Saleem et al., 2022).

• ارزیابی‌های منظم: اجرای ارزیابی‌های منظم برای نظارت بر پیشرفت و ارائه‌ بازخورد به‌موقع، به دانش‌آموزان کمک می‌کند حس موفقیت خود را داشته باشند و نقاط ضعف را شناسایی کنند (Pollock & Tolone, 2020).

• ایجاد جامعه: حس بودن در جامعه و بین دانش‌آموزان، از طریق انجمن‌های برخط، اتاق بحث یا جلسات مجازی به‌راحتی قابل پرورش است (Trespalacıos & Urıbe-florez, 2020).

 

مزیت‌های یادگیری انعطاف‌پذیر

• افزایش انگیزه و مشارکت: تنوع در روش‌های تدریس و استقلال بیشتر، دانش‌آموزان را به مشارکت فعال در فرایند یادگیری ترغیب می‌کند.

• یادگیری عمیق‌تر: تمرکز بر یادگیری فعال، به درک کامل مفاهیم و کسب مهارت‌های مؤثرتر کمک می‌کند.

• دسترسی آسان: برداشتن موانع زمانی و مکانی، امکان یادگیری در هر مکان و هر زمان را فراهم می‌کند.

• پرورش مهارت‌های ضروری: مهارت‌های حل مسئله، تفکر انتقادی، ارتباطات و کار گروهی که برای موفقیت در دنیای امروز حیاتی هستند، پرورش می‌یابند.

• آموزش باکیفیت: آموزش متناسب با نیازها و سبک‌های یادگیری هر دانش‌آموز ارائه می‌شود.

• عدالت آموزشی: فرصت‌های برابر یادگیری برای همه‌ افراد، فارغ از پیشینه‌ آن‌ها، فراهم می‌شود.

• تجربه‌های یادگیری منسجم: انواع روش‌های آموزشی برای ایجاد تجربه‌های یادگیری اثربخش‌تر یکپارچه‌ می‌شوند (Wanner et al., 2024).

 

چالش‌های یادگیری انعطاف‌پذیر

• نیاز به زیرساخت مناسب: یکی از چالش‌های اصلی در اجرای یادگیری انعطاف‌پذیر، نیاز به زیرساخت‌های مناسب فناوری اطلاعات و ارتباطات است. نبود این زیرساخت‌ها می‌تواند به نابرابری آموزشی و محدودیت دسترسی به آموزش باکیفیت برای برخی از دانش‌آموزان منجر شود (Wanner et al., 2024).

• محدودیت‌های تعاملات اجتماعی: یادگیری انعطاف‌پذیر، به‌ویژه در قالب آموزش‌های برخط، می‌تواند منجر به کاهش تعاملات اجتماعی بین دانش‌آموزان و مربیان شود (Tarrayo et al., 2023).

• نیاز به خودانگیزی و نظم و انضباط: موفقیت در یادگیری انعطاف‌پذیر تا حد زیادی به خودانگیزش، نظم و انضباط و مهارت‌های مدیریت زمان دانش‌آموزان وابسته است. برخی از دانش‌آموزان ممکن است در این زمینه‌ها ضعف داشته باشند و برای پیشرفت در این محیط‌های یادگیری به حمایت و راهنمایی بیشتری نیاز داشته باشند (Zaki, 2022).

• تناسب‌نداشتن با همه‌ سبک‌های یادگیری: یادگیری انعطاف‌پذیر ممکن است برای همه‌ دانش‌آموزان مناسب نباشد. برخی از دانش‌آموزان ممکن است در محیط‌های یادگیری سنتی که شامل تعاملات حضوری و ساختارمند است، بهتر یاد بگیرند (El-Sabagh, 2021).

• تضمین کیفیت: حفظ کیفیت ثابت در دوره‌های یادگیری انعطاف‌پذیر می‌تواند چالش‌برانگیز باشد؛ به‌خصوص در صورت نبود وجود نظارت و پشتیبانی مناسب (Valtonen et al., 2021).

• انزوای یادگیرنده: دانش‌آموزان ممکن است در دوره‌های یادگیری انعطاف‌پذیر احساس انزوا کنند و این احساس به کاهش انگیزه و مشارکت منجر شود (Houlden & Veletsianos, 2021).

 

راهبرد‌های دانش‌آموزان برای غلبه بر چالش‌های یادگیری انعطاف‌پذیر

• شرکت فعال: در بحث‌های برخط، انجمن‌ها و گپ‌ها شرکت کنند تا ایده‌ها، سؤال‌ها و بازخورد خود را به اشتراک بگذارند.

• ایجاد یا پیوستن به گروه‌های مطالعاتی: برای کار مشترک روی پروژه‌ها، تکالیف یا بررسی‌ها، گروه‌های مطالعاتی ایجاد کنند یا به آن‌ها بپیوندند.

• درخواست کمک: در صورت نیاز به کمک، راهنمایی یا دریافت بازخورد از مربیان، معلمان خصوصی یا مربیان می‌توانند مفید واقع شوند.

• استفاده از ابزارهای ارتباطی: برای برقراری ارتباط با سایر دانش‌آموزان برخط، به‌اشتراک‌گذاشتن تجربه‌های خود، غلبه بر مانع‌ها و شادی‌کردن به‌خاطر موفقیت‌های خود، از انواع بسترهای ارتباطی (شبکه‌های اجتماعی، رایانامه یا تلفن) استفاده کنند (Labella & Pérez-Valls. 2023).

 

چشم‌انداز یادگیری آینده

یادگیری انعطاف‌پذیر عنصری اساسی در چشم‌انداز آموزشی آینده خواهد بود. این شیوه به دانش‌آموزان امکان می‌دهد با توجه به شرایط و ترجیح خود، زمان، مکان و نحوه‌ یادگیری را انتخاب کنند. فناوری‌های نوظهور مانند آموزش از راه دور، دوره‌های برخط و ابزارهای یادگیری شخصی‌شده بر انعطاف‌پذیری و دسترسی به آموزش می‌افزایند (Hartnett, 2020). واقعیت مجازی⁷ و واقعیت افزوده⁸ تجربه‌های یادگیری فراگیر و تعاملی‌ای را فراهم می‌کنند که فراتر از محدودیت‌های کلاس درس سنتی هستند (Familoni & Onyebuchi, 2024). هوش مصنوعی⁹ ظرفیت شخصی‌سازی تجربه‌های یادگیری و ارائه‌ پشتیبانی و راهنمایی‌ متناسب با نیازهای فردی هر دانش‌آموز را دارد (Pratama et al., 2023). سامانه‌‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند داده‌های مربوط به عملکرد دانش‌آموز را تجتزیه‌وتحلیل کنند و مسیرهای یادگیری شخصی‌سازی‌شده، بازخورد فوری و فرصت‌های یادگیری تطبیقی را فراهم کنند. یادگیری انعطاف‌پذیر فرصت‌های جدیدی را برای همکاری بین دانش‌آموزان سراسر جهان فراهم می‌کند (Dakhi et al., 2020). بسترهای برخط و ابزارهای ارتباطی به دانش‌آموزان امکان می‌دهند در پروژه‌های مشترک با همتایان خود همکاری کنند، ایده‌ها را به اشتراک بگذارند و دیدگاه‌هایی جهانی را پرورش دهند. مرزهای بین آموزش سنتی و برخط در حال محوشدن هستند، زیرا روش‌‌‌های ترکیبی که از مزیت‌های هر دو روش استفاده می‌کنند، رواج بیشتری می‌یابند. روش‌‌های ترکیبی می‌توانند شامل ترکیبی از کلاس‌های حضوری، دوره‌های برخط، یادگیری خودآموز و تجربه‌های عملی باشند.

در دنیای پویای امروز، یادگیری مادام‌العمر برای حفظ رقابت‌پذیری در بازار کار و انطباق با تغییرات سریع فناوری ضروری است. افراد در هر سنی باید به دنبال فرصت‌های یادگیری جدید باشند تا مهارت‌ها و دانش خود را به‌روز نگه دارند. آموزش‌های برخط، دوره‌های کوتاه‌مدت و برنامه‌های توسعه‌ حرفه‌ای در تسهیل یادگیری مادام‌العمر نقش مهمی ایفا می‌کنند.

 

جمع‌بندی

یادگیری انعطاف‌پذیر با فراهم‌کردن امکان دسترسی گسترده، ارائه‌ آموزش باکیفیت، ترویج برابری آموزشی و ایجاد تجربه‌های یادگیری منسجم، در ارتقای سطح کیفی آموزش و عدالت اجتماعی نقشی اساسی ایفا می‌کند. یادگیری انعطاف‌پذیر، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده‌ هوش مصنوعی، همکاری جهانی، مدل‌های ترکیبی و یادگیری مادام‌العمر، همگی در ایجاد تجربه‌های یادگیری مؤثر و جذاب برای دانش‌آموزان سراسر جهان نقشی اساسی ایفا می‌کنند. با اتخاذ این روندها و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های آموزشی نوظهور، می‌توانیم به ایجاد آینده‌ای روشن‌تر برای آموزش و توانمندسازی نسل‌های آینده برای موفقیت در دنیایی که به‌سرعت در حال تغییر است، کمک کنیم.

 

 

پی‌نوشت‌ها

1. Flexible Learning

2. Blended Learning

3. Flipped Learning

4. Self-paced pace

5. Microlearning

6. Personalized Learning Paths

7. Virtual Reality

8. Augmented Reality

9. Artificial Intelligence