هشتگ چیست؟
اولین بار در سال 2007 کاربران توییتر شروع کردند به پیوست‌کردن ابرداده‌‌ای با نام مستعار هشتگ به توییت‌ها (Bates, 2013). چسباندن نماد # قبل از یک کلمه (عبارت بدون فاصله) یک هشتگ ایجاد می‌کند که در اصل برای علامت‌گذاری موضوعات و کلمه‌های کلیدی قابل جست‌وجوست (Lu, 2014). هشتگ غالباً بیانگر احساسات، ارتباط با یک رویداد و موضوع خاص است. با پیوست‌کردن یک هشتگ، کاربر بر یک ایده و یک مرز متمرکز میشود (Jefarre, 2014)؛ درحالی‌که سایر کاربران را در مورد آنچه دیگران در حال بحث درباره آن هستند آگاه می‌کند. علاوه بر این، کسانی که مکالمات هشتگ‌شده را دنبال می‌کنند، میتوانند با انتخاب هشتگ‌هایی که کنجکاو هستند و می‌خواهند از آن‌ها بیاموزند، اطلاعات لازم را کسب کنند (Bates, 2013). امروزه هشتگ در همه شبکه‌های اجتماعی استفاده میشود و کاربردهای آموزشی نیز پیدا کرده است.
نگاهی مختصر به تاریخچه
در آمریکا نماد # را نشانه عدد1 می‌نامند و هنوز هم از آن برای نمایش رتبه استفاده می‌کنند. مثلاً مقام دوم مسابقات را به‌صورت #۲ می‌نویسند و «نفر یا رتبه دوم» می‌خوانند. شاید متوجه ارتباط کلمه فارسی «هاشور» و کلمه «Hash» به‌کاررفته در انگلیسی شده باشید! در آمریکا، پس از مدتی پای کلید هش2 به تلفن‌های ثابت هم باز شد و با وجود پیشرفت تلفن‌های همراه و ظهور صفحه‌کلیدهای لمسی، کلید هش تا به امروز هم جایگاه خود را حفظ کرده است. از حدود چهار‌دهه قبل که دنیس ریچی، خالق زبان برنامه‌نویسی C که نماد # را برای اولین بار در کتاب خود معرفی کرد، این علامت با عنوان هشتگ در سراسر جهان شناخته و استفاده میشود.
هشتگ در آموزش
با ظهور شبکه‌های اجتماعی، برای معلمان و دانش‌آموزان فرصت‌های جدیدی فراهم شد تا در یادگیری و شبکه‌سازی حرفه‌ای خودراهبر شرکت کنند (Prestridge, 2016; Trust, Krutka & Carpenter, 2016). هشتگ به‌طور برجسته در چگونگی بحث‌های موضوعی در شبکه‌های اجتماعی نقش دارد. هشتگ را می‌توان به‌عنوان نمایه استفاده کرد. در نتیجه به کاربران اجازه می‌دهد همه متن‌های مرتبط با آن موضوع را پیدا کنند. هشتگ همچنین می‌تواند گفت‌وگوهای خاص‌تری را سازمان‌دهی و ساختاربندی‌کند. استفاده از هشتگ در آموزش، ارتباط دانش‌آموزان و معلمان را تسهیل می‌کند و به‌طور ویژه می‌تواند در آموزش زبان استفاده شود، چرا که شرکت‌کنندگان در مکالمات کلاسی دانش‌آموزانی هستند که به‌طور عمومی از نظر موقعیت جغرافیایی و سن مشابه هستند. آن‌ها خودشان نمی‌توانند انتخاب کنند با چه کسی دوست شوند یا با چه کسی هم‌کلاس باشند. معلم، برنامه و کتاب درسی غالباً دیکته می‌شوند و دانش‌آموز محتوا و اشخاصی را که می‌خواهد با آن‌ها تعامل داشته باشد، انتخاب نمی‌کند. حتی با ایجاد فعالیت‌های پرسشی و اکتشافی، کلاس‌های درس هدف یادگیری خاص خود را پیگیری می‌کنند. اما گفت‌وگوهای هشتگ‌شده، رسیدن به نتیجه ازپیش‌تعیین‌شده را دنبال نمی‌کنند.
هشتگ‌ها معمولاً در این موقعیت‌ها استفاده می‌شوند:
• در پایان متن: استفاده از هشتگ در پایان متن از حواس‌پرتی مخاطب حین مطالعه متن جلوگیری می‌کند.
• در داخل متن: قبل از کلمه‌های کلیدی موردنظر: باتوجه به محدودیت تعداد کلمه‌های متن در بعضی شبکه‌های اجتماعی، توصیه میشود در متن از هشتگ استفاده شود.
• در قسمت نظرات و بازخوردهای مربوط به تکالیف: استفاده از هشتگ در بازخوردها باعث میشود دانش‌آموز درک بهتری از جنبه‌های تأکیدی بازخورد داشته باشد. باید توجه داشت، استفاده بیش از حد از هشتگ در هر موقعیت ممکن است از اثربخشی آن بکاهد. در اغلب موارد تنها با استفاده از دو یا سه هشتگ پرتکرار، مربوط و توافقی، نتیجه موردنظر حاصل میشود.
ظرفیت‌ها و کارکردهای هشتگ در آموزش
• طبقه‌بندی و تسهیل دسترسی
طبقه‌بندی محتوا و تسهیل دسترسی به منابع، از مهم‌ترین کاربردهای آموزشی هشتگ است. هشتگ به طبقه‌بندی و سازمان‌دهی محتوا در شبکه‌های اجتماعی کمک و دسترسی به منابع و محتوای مرتبط برای دانش‌آموزان و معلمان را آسان می‌کند. هشتگ ابزار دسترسی سریع به محتوای دلخواه در میان انبوه محتواهاست. اگر برای محتوا از هشتگ مربوط استفاده نشود، پیداکردن آن پس از گذشت زمان برای کاربران زمان‌بر و سخت میشود، اما با استفاده از هشتگ به‌راحتی و در زمان کمتری در دسترس قرار می‌گیرد. به این منظور، کافی است کاربران هشتگ قراردادی و موردنظر را پیگیری کنند. پیشنهاد میشود دانش‌آموزان و معلمان در ابتدای سال تحصیلی در مورد هشتگ‌هایی که قرار است استفاده شود توافق کنند. مثلاً معلم می‌تواند محتوا را بر اساس عملکرد دانش‌آموزان طبقه‌بندی کند. به این صورت: #فارسی_سمیعی. همچنین، منابع میتوانند به حالت‌های متفاوتی طبقه‌بندی شوند که باید درباره‌شان توافق شود. مثلاً منابع مربوط به آزمون‌ها میتوانند با هشتگ #آزمون_ریاضی به اشتراک گذاشته شوند.
• کمک به موتورهای توصیه‌گر و هوش مصنوعی
هشتگ جست‌وجوی موضوعات یا کلمه‌های کلیدی خاص را برای کاربران نتیجه‌بخش و به عملکرد موتورهای توصیه‌گر و هوش مصنوعی کمک می‌کند. با استفاده از قابلیت هشتگ، محتوای آموزشی برای بازدید تعداد بیشتری از دانش‌آموزان و معلمان شانس بیشتری خواهد داشت.
• یادگیری مشارکتی و تفکر انتقادی
هشتگ می‌تواند با ایجاد گروه‌های همگون، حسی اجتماعی را بین معلمان و دانش‌آموزانی که علاقه‌ها یا اهداف مشترک دارند و محیط یادگیری حمایتی و مشارکتی را تقویت می‌کنند، ایجاد کند. همچنین، استفاده از هشتگ می‌تواند بر همکاری بین گروه‌های دانش‌آموزی و هم‌افزایی معلمان بیفزاید. سازمان‌دهی اطلاعات و شرکت در بحث‌های معنادار با دیگران، در تفکر انتقادی نقش مهمی دارد. همین کارکردهای هشتگ بر مهارت تفکر انتقادی و تصمیم‌گیری آگاهانه در دانش‌آموزان می‌افزاید.
• گسترش و تعمیق پژوهش
هشتگ آموزشی برای بحث و گفت‌وگوی کلاسی در مورد مبحث درسی یا پژوهش در مورد موضوعی خاص، کاربردی است. دانش‌آموزان و معلمان برای پژوهش میتوانند محتوا و ایده‌های خود را با استفاده از یک هشتگ توافقی مرتبط به اشتراک بگذارند و دیگر کاربرانی را که پژوهش‌های مرتبط با این موضوع را انجام داده یا به آن علاقه‌مند هستند، بیابند. #سؤال می‌تواند برای طرح و پیگیری عنوان تحقیق و پژوهش مؤثر باشد.
• برقراری ارتباط و جمع‌آوری ایده
با استفاده از هشتگ، دانش‌آموزان و معلمان میتوانند دامنه دسترسی خود را گسترش دهند و با تعداد بیشتری از مخاطبان، شامل دیگر دانش‌آموزان، والدین، معلمان و صاحبنظران ارتباط برقرار کنند. هشتگ به کاربران اجازه می‌دهد با پیوستن به بحث و گفت‌وگو، به‌طور هدفمند ایده‌های خود را به اشتراک بگذارند و ضمن دریافت بازخورد، با دیگر کاربرانی که هشتگ را پیگیری می‌کنند، در تعامل باشند. استفاده از #پیشنهاد می‌تواند مفید باشد.
• نشر خبر، تعریف پویش و برگزاری مسابقات
استفاده از هشتگ می‌تواند بار عاطفی را به مخاطبان منتقل و با اشاعه دیدگاهی خاص یک پویش ایجاد کند. استفاده از هشتگ در پویش نشان‌دهنده اهمیت موضوع و برای ترغیب مخاطبان به مشارکت است. همچنین، از هشتگ برای تشویق دانش‌آموزان و معلمان به شرکت در مسابقات و سهولت در دریافت اخبار و نتایج استفاده میشود. استفاده از #اطلاعیه، #گزارش، #پویش و #مسابقه می‌تواند مفید باشد.
توصیه‌ها و پیشنهادهای عملی
• چگونگی و نحوه استفاده از هشتگ را به دیگران آموزش دهید. برای استفاده از هشتگ دو یا چند قسمتی لازم است از علامت زیرخط (_) استفاده کنید، مثلاً #فارسی_حسینی_نژاد. در شبکه‌های اجتماعی، هشتگ‌ها به‌صورت آبی‌رنگ و با حالت متمایز نمایش داده می‌شوند. توجه داشته باشید، علامت خط تیره (ـ) نمی‌تواند هشتگ‌سازی کند و متفاوت از علامت زیرخط (_) است. بهتر است تا حد امکان از هشتگ‌های یک قسمتی استفاده کنید.
• از ابتدای فعالیت گروهی، روی هشتگ‌ها توافق کنید. فهرستی از هشتگ‌های توافق‌شده تهیه و در گروه سنجاق کنید تا همیشه در دسترس باشد. مثلاً #آغاز می‌تواند کاربران را در کوتاه‌ترین زمان به اولین محتوای به‌اشتراک گذاشته‌شده برساند. هشتگ‌ها میتوانند بر اساس عنوان‌های درس‌ها هم استفاده شوند؛ مثلاً #فارسی #ریاضی. اما زمانی که کاربران آن‌ها را پیگیری می‌کنند، به نتایج کلی‌تری می‌رسند. بهتر است در این موارد از هشتگ‌های دیگری هم برای محتوا استفاده شود: مثلاً #فارسی، #واژگان.
• درمورد نحوه ارسال تکلیف، محتوا و منابع آموزشی توافق کنید. دانش‌آموزان برای ارسال تکلیف میتوانند از الگوی #درس_نام استفاده کنند؛ مثلاً #ریاضی_محمدی.
• توافق در مورد بعضی از اسم‌ها که به دو صورت نوشته و استفاده می‌شوند، ضروری است: مثلاً #ریاضی_عطایی و #ریاضی_عطائی. اگر برای برخی از محتواها از عطایی و برای برخی دیگر از عطائی استفاده شود، طبقه‌بندی صحیح نخواهد بود و پیگیری هرکدام از این دو هشتگ برای هر درس نتایج جداگانه‌ای درپی خواهد داشت.
• توصیه میشود برای محتوای مربوط به مناسبت‌ها از #مناسبت استفاده شود. توافق روی این هشتگ با وجود عنوان‌های گوناگون و مناسبت‌های زیاد، دسترسی به محتوا را تسهیل می‌کند.
• برای تأکید بر جنبه‌های موردنظر بهتر است در ارائه بازخورد از هشتگ استفاده شود. مثلاً در درس زبان، استفاده از هشتگ‌های #شنیداری، #خوانداری و #نوشتاری مفید خواهد بود. همچنین، استفاده از هشتگ برای انتقال بار احساسی و تشویق مؤثر است. مثلاً عملکرد شما #تحسین_برانگیز بود.
• از هشتگ سواری برای دیده‌شدن محتوای آموزشی خودداری کنید. استفاده از هشتگ مربوط به یک موضوع پرتکرار می‌تواند بازدید محتوا را افزایش دهد. مثلاً اگر در زمان وقوع حادثه از #سانچی استفاده می‌کردید، محتوای آموزشی بازدید بیشتری می‌داشت، اما این شیوه هشتگ‌گذاریِ نامرتبط برای محتوای آموزشی صحیح نیست.
جمع‌بندی
هشتگ در آموزش و یادگیری به ابزار کارآمدی تبدیل شده است. هشتگ محتواي آموزشی را سازمان‌دهی و دسترسی به محتوای موردنظر را آسان می‌کند و به معلمان امکان می‌دهد با همکاران خود ارتباط برقرار کنند و بحث‌های معناداری را پی بگیرند.
هشتگ برای اشتراک تجربه‌های یادگیری، ترویج مشارکت، هم‌افزایی و پرورش فرهنگ یادگیری سیار ظرفیت زیادی دارد و مهارت تفکر انتقادی را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند. هشتگ به معلمان و دانش‌آموزان امکان می‌دهد موضوعات متفاوت را به‌طور مستقل بررسی کنند و ضمن مشارکت در بحث و تحلیل دیدگاه‌های گوناگون، ایده‌های انتقادی خود را با دانش‌آموزان، معلمان و صاحبنظران به اشتراک بگذارند و بازخورد بگیرند.
هشتگ به ایجاد محیط آموزشی پویا و خلاق کمک می‌کند، چرا که برنامه درسی رسمی، دستیابی به اهداف محدود و از قبل مشخص‌شده را پیگیری می‌کند، اما هشتگ می‌تواند ماهیت غیرمتمرکز یادگیری را تقویت و در شیوه‌های نوین آموزش مبتنی بر هوش مصنوعی نقش مؤثری ایفا کند.
پی‌نوشت‌ها
1. Number Sign
2. Hash key