مقدمه
در تعریفی جامع، ارزشیابی به فرایند نظام‌مند جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات به‌منظور تعیین میزان تحقق اهداف موردنظر گفته می‌شود. اطلاعات موردنظر در ارزشیابی که برای تصمیم‌گیری استفاده می‌شوند، از طریق سنجش2 به دست می‌آیند. در روش‌های سنتی، ابزارهای گوناگونی مثل آزمون‌های عملکردی و مدادکاغذی، تکلیف آزمون‌های شفاهی، پروژه‌های عملی و مشاهده حین انجام کار برای سنجش وجود دارند، اما امروزه با رشد سریع فناوری‌ها و اینترنت، روش‌های سنتی دیگر جوابگوی نیاز معلمان و یادگیرندگان نیستند؛ به‌خصوص که استفاده از اینترنت یادگیری را به سمت یادگیری‌های الکترونیکی یا تلفیقی کشانده است. همان‌طور که در حوزه‌های دیگر، فناوری‌ها در رفع چالش‌ها و سرعت‌بخشیدن کمک‌کننده بوده‌اند، برای رفع چالش‌ها و محدودیت‌هایی که ارزیابی‌های سنتی در نظام آموزشی دارند، استفاده از فناوری‌های نوین هوشمندانه و الزامی به نظر می‌رسد. بنابراین، لازم است ارزشیابی هم با سایر تحولات نظری، فرهنگی و فناورانه همگام شود.
استفاده از داده‌ها در یادگیری دانش‌آموزان می‌تواند به آنها کمک کند بیشتر بیاموزند. اما هر لحظه‌ای که صرف ارزیابی سنتی می‌شود، یک لحظه از دست‌دادن آموزش است. معلمان اذعان دارند تصحیح آزمون‌های کاغذی، بررسی تکالیف و جمع‌آوری داده‌ها بسیار زمان‌بر است. این موضوع، دادن بازخورد به‌موقع را که نیاز دانش آموزان برای یادگیری بهتر است، دچار مشکل می‌کند. ضمن اینکه معلمان وقتی داده‌ها را جمع‌آوری کردند، نمی‌دانند با آنها چه کنند؟ بنابراین، معلمان و مدیران می‌دانند که ارزشیابی تکوینی چیز خوبی است، اما در جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها به حمایت نیاز دارند (1998,Wiliam & Black) و این حمایت را ارزیابی پیشرفته با کمک فناوری3 می‌تواند فراهم کند.
سنجش پیشرفته با فناوری
تی‌ای‌اِی3 یا سنجش پیشرفته با فناوری، به استفاده از ابزارها و بسترهای دیجیتال برای پشتیبانی از مراحل متفاوت فرایند ارزیابی، از جمله حین و پس از ارزیابی، اشاره دارد و در حمایت از تجربه‌های یادگیری مبتنی بر یادگیرنده نقشی کلیدی ایفا می‌کند. این ارزیابی‌های پیشرفته مزیت‌های متعددی دارند. نه‌تنها داده‌های پاسخ، مثلاً پاسخ‌های صحیح در مقابل پاسخ‌های نادرست را ارائه می‌کنند، بلکه داده‌های پردازشی را که اطلاعات ارزشمندی مانند میزان راهنمایی دریافتی یادگیرنده، مدت‌زمان پاسخ‌دادن، اشکالات پرتکرار و تعداد تلیک‌های او را نیز ارائه می‌کنند. ارزیابی‌های دیجیتال ایجاد انواع جدیدی از محرک‌ها و قالب‌های پاسخ را که در ارزیابی با کاغذ دور از دسترس بودند، تسهیل می‌کنند؛ برای مثال، شبیه‌سازی‌های تعاملی که ممکن است شامل عناصر چندرسانه‌ای و واقعیت‌های مجازی یا افزوده باشند. بدین ترتیب، مهارت‌هایی می‌توانند ارزشیابی شوند که قبلاً ارزشیابی‌شان با روش سنتی دشوار بوده است. رایانه‌ها همچنین، امتیازدهی خودکار و بازخورد فوری را امکان‌پذیر می‌کنند.
ارزشیابی‌های تراکمی در روش سنتی غالباً هفته‌ها پس از اجرا منتشر می‌شوند و ارزشیابی از یادگیری محسوب می‌شوند. اما امروزه با کمک فناوری‌های پیشرفته، حتی در ارزشیابی‌های تراکمی هم، به دلیل امکان بازخورد فوری و راهنمایی‌هایی که یادگیرنده در برنامه دریافت می‌کند، می‌توان یادگیری را بهبود بخشید. این نوع ارزشیابی را هم نه‌فقط ارزشیابی از یادگیری، بلکه ارزشیابی برای یادگیری نیز لحاظ کرد. در ادامه نمونه‌های موفقی از ارزشیابی‌های پیشرفته مبتنی بر فناوری را معرفی می‌کنیم که در دنیا استفاده می‌شوند.
سیستم‌های کمکی
اسیستمنت‌ها4 از انواع ارزیابی‌های پیشرفته با فناوری هستند که رایگان و بر وب مبتنی‌اند و آموزش شخصی‌سازی‌شده برای دانش‌آموزان و داده‌های ارزیابی هم‌زمان را برای معلمان فراهم می‌کنند. ایده‌ای اساسی که در نام این برنامه‌ها هم مشخص است، ترکیب کمک‌آموزشی با مجموعه اطلاعات ارزیابی مبتنی بر استانداردهاست و می‌توانند در هر حوزه محتوایی استفاده شوند. در این برنامه، ابتدا معلم برنامه درسی دلخواه را انتخاب می‌کند. دانش‌آموزان تکلیفشان را در برنامه کامل می‌کنند و برای حمایت از یادگیری‌شان بازخورد فوری دریافت می‌کنند. برنامه گزارش‌هایی کامل و آنی از مفاهیم و مهارت‌هایی که دانش‌آموزان برای حل مسائل به آنها نیاز دارند، پاسخ‌های اشتباه رایج، گزینه‌هایی برای شخصی‌سازی آموزش و راه‌های تماس با والدین در اختیار معلمان قرار می‌دهد. سرعت دانش‌آموز، تعداد تلاش‌های او برای رسیدن به پاسخ، میزان کمک دریافتی، اطلاعات ارزشمندی هستند که نشان می‌دهند استفاده از این ابزار نه‌تنها جنبه‌هایی از پیشرفت دانش‌آموز را به تصویر می‌کشد، بلکه فراتر از معیارهای شناختی، می‌تواند راهبرد‌های یادگیری دانش‌آموز، شیوه‌های کاری و تلاش او را هم نشان بدهد.
شبیه‌سازی‌ها و بازی‌ها
یکی از دیگر نمونه‌های جالب، شبیه‌سازها و بازی‌ها هستند. بازی‌ها می‌توانند برای یادگیری و ارزیابی دانش‌آموزان روش مناسبی باشند. از جمله نمونه‌های موفق می‌توان به وبگاه‌‌های «فت5، پرویس6 و نامبرلاین بتل7» اشاره کرد.
نمونه‌کارهای الکترونیکی8
اصطلاح نمونه‌کار (پورتفولیوی)الکترونیکی به فضای برخط شخصی اشاره دارد که دانش‌آموزان می‌توانند از طریق آن شواهد یادگیری خود را بارگذاری کنند و از مزیت‌هایی مانند ارزیابی همتایان و خودسنجی برای بهبود یادگیری بهره ببرند. «پدلت9» نمونه خوبی برای نمونه‌کار الکترونیکی در ارزیابی‌هاست.
تحلیل شبکه‌های اجتماعی10
در یادگیری‌های اجتماعی و مشارکتی، با استفاده از تحلیل شبکه‌های اجتماعی که الگوهای تعاملات را در گروه‌ها و شبکه‌های یادگیری برخط بررسی می‌کند، معلم می‌تواند برای دانش‌آموزانی که از لحاظ تعاملات اجتماعی به حمایت نیاز دارند، مداخله به‌موقع داشته باشد.
جمع‌بندی
اگرچه ارزیابی‌های مبتنی بر فناوری مزیت‌های زیادی از جمله ارائه بازخورد فوری، افزایش خودتنظیمی یادگیرنده، ادغام یادگیری و ارزشیابی، کاهش بار کاری معلمان و انعطاف در زمان و مکان انجام ارزشیابی دارند، مانع‌ها و چالش‌هایی نیز در پی دارند. مثلاً لحاظ‌کردن بستر فرهنگی در استفاده از فناوری، نگرانی‌های اخلاقی مربوط به حفظ حریم خصوصی یادگیرندگان، تأیید هویت کاربر و مسائل امنیتی، و زمان‌بربودن یادگیری استفاده از فناوری برای کارکنان. ضمن اینکه پیاده‌سازی نظام‌‌های ارزیابی پیشرفته به میزان قابل‌توجهی سرمایه‌گذاری نیز نیاز دارد. اما با مدیریت مناسب می‌توان از مزیت‌های بسیار زیاد این شیوه ارزشیابی برای بهبود یادگیری دانش‌آموزان و افزایش بازدهی در طراحی فعالیت‌های آموزشی معلمان استفاده کرد. همین‌طور می‌توان از ظرفیت فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌ها و متن‌کاوی و تأیید هویت کاربران از روی چهره بهره برد.
پی‌نوشت‌ها
1. evaluation
2. assessment
3. Technology-Enhanced Assessment
4. ASSISTments
5. phet
6. peerwis
7. Numberline Battle
8. portfolio
9. Padlet
10. Social Network Analysis