مقدمه
سنجش در فرایند یاددهی‌یادگیری جزو مهمی محسوب می‌شود. تأثیر سنجش بر فرایند آموزش به حدی است که متخصصان، استفاده از روش‌های مناسب سنجش را مؤثرترین و ساده‌ترین راه انجام اصلاحات آموزشی می‌دانند، به‌طوری‌که از آن به‌عنوان موتور اصلاحات آموزش یادکرده‌اند (اصل‌فتاحی، 33:13887). سنجش و پیشرفت تحصیلی با یکدیگر ارتباط نزدیک دارند. سنجش در کلاس درسِ متمرکز بر یادگیری، یادگیرنده است. سنجش زمانی پیشرفت تحصیلی را تقویت می‌کند که منطبق بر فعالیت‌های یاددهی‌یادگیری و در جهت نیازهای دانش‌آموزان باشد. پژوهش‌ها حاکی از آن هستند که یادگیرندگان از روش‌های سنجش متعارف مانند آزمون‌های کتبی رضایت ندارند و معتقدند این روش‌ها مشوق یادگیری سطحی به‌جای یادگیری عمیق هستند (زنگنه، پورجمشید، 102:140173) به‌خصوص آزمون‌های چندگزینه‌ای مهارت‌هایی را می‌سنجند که در دنیای واقعی همانند ندارند. انتقاد از چنین روش‌های ارزشیابی سطحی که نمی‌توانند یادگیری و فهم دانش‌آموزان را به‌طور کامل بسنجند، توجه صاحب‌نظران را به شیوه‌های مؤثر ارزشیابی و سنجش جلب کرده است. شبیه‌سازهای آموزشی، به‌عنوان ابزار نوین آموزش، می‌توانند راه‌حل مؤثر این چالش باشند. این شبیه‌سازها با خلق محیط‌های مجازی و پویا، دانش‌آموزان را در معرض موقعیت‌های واقعی یا فرضی قرار می‌دهند و به آن‌ها اجازه می‌دهند با مفاهیم آموخته‌شده به‌طور عملی و ملموس تعامل برقرار کنند.
شبیه‌سازهای آموزشی
شبیه‌سازی یعنی نمایش یا خلق مجدد یک شیء، موضوع واقعی یا موقعیت. شبیه‌سازهای آموزشی رویدادهای آموزشی کلاس درس هستند که رویکرد مسئله‌محور دارند. در شبیه‌سازهای آموزشی، تنها آن عناصری از واقعیت گنجانده می‌شوند که وجودشان به لحاظ اهداف آموزشی ضروری باشد. شبیه‌سازها یک مسئله فرضی را که شبیه واقعیت‌های زندگی است پیش روی دانش‌آموز قرار می‌دهند. سپس از او می‌خواهند راه‌حل‌های گوناگون را برای مسئله چاره‌جویی کند. شبیه‌سازها در شیمی، فیزیک، ریاضیات، نجوم، پزشکی و جراحی و مهندسی معماری کاربرد گسترده‌ای دارند. تجربه‌ها و فعالیت‌های یادگیری‌ای که دانش‌آموزان در شبیه‌سازی‌ها کسب می‌کنند، فراتر از یادگیری در محیط‌های کلاسی خواهد بود و به زندگی واقعی خارج از کلاس نزدیک است (زنگنه، 1398). بنابراین استفاده از انواع شبیه‌سازها در سنجش‌های کلاسی، نگرشی نوین به فرایند ارزشیابی دانش‌آموزان ارائه می‌دهد و فرصتی منحصربه‌فرد برای سنجش عمیق‌تر یادگیری آن‌ها فراهم می‌کند.
انواع شبیه‌سازهای آموزشی
1. زنده: جایی که افراد واقعی از تجهیزات شبیه‌سازی‌شده در محیط واقعی استفاده می‌کنند؛ مانند شبیه‌سازهای پزشکی.
2. مجازی: جایی که افراد واقعی از تجهیزات شبیه‌سازی‌شده در محیط غیرواقعی (مجازی) استفاده می‌کنند؛ مانند شبیه‌سازهای پرواز هواپیما و بالگرد.
3. ساختاری: جایی که افراد شبیه‌سازی‌شده از تجهیزات شبیه‌سازی‌شده در محیط مجازی استفاده می‌کنند؛ مانند بازی‌های جنگی.
4. ایفای نقش: جایی که افراد واقعی یک کار واقعی را بازی می‌کنند. در اصل ایفای نقش می‌خواهد فرد خودش را جای فرد دیگر در موقعیتی خاص تصور کند و در موقعیت‌های گوناگون همانند او رفتار کند.
چگونه از شبیه‌سازها در سنجش‌های کلاسی استفاده کنیم؟
در ابتدا لازم است بدانیم، منظور ما از سنجش به کمک شبیه‌سازها، سنجش از یادگیری نیست، بلکه سنجش برای یادگیری است. سنجش برای یادگیری رویکردی در آموزش است که در آن، سنجش به‌جای اینکه صرفاً برای قضاوت در مورد یادگیری دانش‌آموز و تعیین نمره او به کار رود، به‌عنوان فرایندی مداوم و پویا برای ارزشیابی و شناسایی نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان در نظر گرفته می‌شود. معلم در این نوع سنجش نقش راهنما و تسهیلگر را دارد و دانش‌آموز فعال و مشارکت‌کننده است. با توجه به این موضوع می‌توان از این مراحل برای استفاده از شبیه‌سازها در سنجش بهره گرفت:
1. تعیین هدف: اولین قدم، تعیین اهداف آموزشی قابل‌اندازه‌گیری برای سنجش است.
2. انتخاب شبیه‌ساز مناسب: با توجه به نیازهای آموزشی، اهداف، سن دانش‌آموزان، سبک یادگیری و مهارت‌های آن‌ها، شبیه‌ساز مناسب را انتخاب کنید.
3. طراحی سناریوهای مناسب: متناسب با شبیه‌ساز انتخاب‌شده، سناریویی طراحی کنید که در آن:
دستورالعمل‌های واضح و مختصر در مورد وظایف دانش‌آموزان ارائه دهید.
سؤالات چالش‌برانگیزی بیاورید که دانش‌آموزان را به تفکر انتقادی و حل‌مسئله تشویق کنند.
فرصت ارائه بازخورد به عملکرد دانش‌آموزان را در نظر بگیرید.
4. اجرا و سنجش: سناریوی طراحی‌شده برای شبیه‌ساز را اجرا کنید و توجه داشته باشید که عملکرد دانش‌آموزان را باید رصد کنید. داده‌های مربوط به عملکرد آن‌ها را جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل کنید. در صورت نیاز، در حین استفاده از شبیه‌ساز، دانش‌آموزان را راهنمایی و پشتیبانی کنید و در نهایت به عملکرد آن‌ها در سنجش صورت‌گرفته بازخورد نشان دهید.
مزیت‌های استفاده از شبیه‌سازها در سنجش
• افزایش انگیزه و مشارکت دانش‌آموزان:
شبیه‌سازها می‌توانند با ارائه محیط جذاب و تعاملی انگیزه و مشارکت دانش‌آموزان را در فرایند یادگیری و سنجش افزایش دهند.
• سنجش مهارت‌های عملی و تفکر انتقادی:
شبیه‌سازها فرصتی برای سنجش مهارت‌های عملی و تفکر انتقادی دانش‌آموزان فراهم می‌کنند که در آزمون‌های سنتی قابل‌سنجش نیستند.
• ارائه بازخورد فوری و دقیق:
بسیاری از شبیه‌سازها بازخورد فوری و دقیقی به دانش‌آموزان ارائه می‌دهند که به آن‌ها کمک می‌کند نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی و برای بهبود عملکرد خود تلاش کنند.
• ایجاد محیطی امن و بدون خطر:
شبیه‌سازها به دانش‌آموزان اجازه می‌دهند در محیطی امن و بدون خطر، مهارت‌های خود را تمرین کنند.
• آمادگی برای دنیای واقعی:
شبیه‌سازها می‌توانند دانش‌آموزان را برای مواجهه با چالش‌های دنیای واقعی آماده کنند.
جمع‌بندی
استفاده از شبیه‌سازها در سنجش‌های کلاسی می‌تواند روشی ارزشمند برای ارزیابی یادگیری دانش‌آموزان باشد. معلمان با انتخاب شبیه‌ساز مناسب و طراحی دقیق سناریوهای شبیه‌سازی‌شده می‌توانند از سنجش با استفاده از شبیه‌سازها در کنار سایر روش‌های سنجش مانند پروژه‌ها و آزمون‌ها برای ارتقای یادگیری دانش‌آموزان خود استفاده کنند.