این عبارت‌ها را در طول بیش از سی سال همراهی با معلمانی که به کلاس و دانش‌آموزانشان عشق می‌ورزند شنیده‌ام. به نظر می‌رسد همه معلمان دوست دارند کلاس‌هایی زنده، برانگیزنده و متفاوت داشته باشند؛ فضا و فرصتی که فراگیرندگان بتوانند در آن درگیر موضوع شوند یا دست کم همراه کلاس باشند! کلاس‌های انفجاری، ترکاندن کلاس مثل یک بمب، تدریس انفجاری و تدریس دینامیتی واژه‌هایی هستند که در ادبیات این موضوع در میان معلمان علاقه‌مند ایران و جهان به چشم می‌خورند.
یک مثال واقعی و پرسش جدی: آموزگار در پایه ششم ابتدایی، اوایل سال تحصیلی، درس دوم کتاب علوم تجربی، «ماده تغییر می‌کند» را با یک آزمایش انفجاری در فضای باز شروع می‌کند. مقداری ورقه نازک آلومینیوم را داخل ظرفی که محلول لوله‌بازکن در آن وجود دارد می‌ریزد. بر اثر واکنش این دو ماده، گاز هیدروژن تولید می‌شود که به سمت بادکنک می‌رود و بادکنک پر از گاز هیدروژن می‌شود. هیدروژن گازی بسیار سبک است. بنابراین، بادکنک بالا می‌رود. معلم شعله‌ای را نزدیک بادکنک می‌گیرد تا بادکنک منفجر شود.
به نظر شما، با توجه به نکات ایمنی، استفاده از مهارت‌های یادگیری برای درک مفهوم تغییر شیمیایی توسطِ خودِ دانش‌آموزان، پرورش نگرش‌های علمی و جست‌وجوگری این فعالیت چگونه ارزیابی می‌شود؟
رویکردی صددرصد عملیاتی!
بحث کلاس زنده یا انفجاری را می‌توان به گونه‌های متنوعی ارائه کرد. هرکدام از این گونه‌ها یک رویکرد، محتوایی متناسب، ابزار و وسایل و رسانه‌های خود را می‌طلبند. برخی از این گونه‌ها عبارت‌اند از:
• توجه به فناوری‌های‌نوین: نرم‌افزارها، برنامه‌‌ها، بازی‌وار‌سازی و یادگیری مبتنی بر بازی؛
• توجه به مباحث مربوط به فرایندهای یاددهی‌یادگیری (دانش و هنر معلمی) از منظر موضوعات هیجان و انگیزش در کلاس درس؛
کتاب «انگیزش در کلاس درس» نوشته اسپالدینگ، ترجمه نائینیان و بیابان‌گرد از انتشارات مدرسه (چاپ اول ۱۳۷۷ و تجدید چاپ در سال 1398).
در این کتاب از دو نوع انگیزش بیرونی (که واضح و ملموس است، مانند نمره خوب) و انگیزش درونی، به‌عنوان مطلب بسیار ظریفی یاد می‌شود. معلمان باید بدانند، انگیزش درونی نوعی حالت روان‌شناختی متغیر است و هیچ دانش‌آموزی همواره نسبت به فعالیت‌هایی خاص انگیزش درونی ثابت ندارد. با «تغییر شرایط»، «ادراک کفایت» و «خودمختاری» دانش‌آموزان نسبت به خود تغییر می‌کند.
معلمان گاهی با رفتارها و انتظارات خویش به شکل‌گیری ادراک کفایت در دانش‌آموزان یاری می‌رسانند. این انتظارات غالباً از جنسیت وضعیت اجتماعی و خانوادگی دانش‌آموزان، رشد جسمی او و... برخاسته‌اند. براساس نظریه شناختی‌اجتماعی از چهار طریق می‌توان ادراک کفایت را افزایش داد:
1. تشویق زبانی و رفتاری؛
2. برانگیختگی کاراندام‌شناختی (فیزیولوژیکی)؛
3. تجربه‌های جانشینی (خود را جای دیگران قراردادن)؛
4.تجربه‌های پیشین.
طبق نظریه اِسناد، موفقیت و شکست فرد در کارهای گذشته خود، به‌طور مستقیم بر ادراک کفایت و اثرات بعدی آن تأثیر ندارد، بلکه اِسناد به موفقیت و شکست فرد در پیش‌بینی نتایج بعدی مؤثر است. مانند این چهار اِسناد که می‌توانند بیرونی یا درونی باشند:
1. توانایی و ناتوانی؛
2. تلاش‌کردن و کاهلی (دو عامل درونی)؛
3. آسانی یا دشواری تکلیف؛
4. فرصت‌های اتفاقی (شانس) و اقبال (دو عامل بیرونی).
هرچند ادراک کنترل با ادراک کفایت مرتبط است، در عین حال کنترل اولیه به معنای تغییردادن محیط در راستای اهداف ماست و کنترل ثانویه به معنای سازگارکردن خود با محیطی که تغییرناپذیر است. افراد در صورت دوربودن از کنترل اولیه، حتماً به کنترل ثانویه پناه می‌برند.
در ادامه کتاب، ضمن بیان «اصول انگیزش درونی» و «گرایش‌های مربوطه» در دو بخش جدا از هم، «مداخله‌هایی آموزشی برای گروه‌های بزرگ» و «مداخله‌هایی خاص گروه‌های کوچک و افراد» و در پایان «برنامه‌ریزی و نظارت به تغییر» قابل‌مطالعه است.
- توجه به تجربه‌های زیسته معلمان همراه با هدف دستیابی به بیشترین بهره‌وری
- و ...
مدل انتخابی برای آن وب‌نشست و در این مجموعه مدل تجربه‌های زیسته معلمان است؛ نوع ساده‌ای از یک مطالعه موردیِ کیفیِ زمینه‌محور که گسترش و توسعه می‌یابد و از ایده‌ها و الگوهای کاربردی صاحب‌نظران مرتبط بهره می‌برد.
ایده‌ها به‌طور اصلی از نظرات ۳۳ نفر از معلمان و دیگر بزرگواران همکار در دو دبستان شهر تهران استخراج شده‌اند. در نوشته کوتاهی از ایشان خواستم تجربه‌های خود را در مورد سال‌های تدریس و دوران تحصیل خود در ارتباط با کلاسی که توانسته است یادگیرنده را مجذوب خود کند و اهداف آموزشی را به پیش ببرد بنویسند.
معرفی کتاب: روش‌های انفجاری تدریس
پایان نیک اولین شماره از این مجموعه، معرفی یک کتاب قدیمی در این زمینه یعنی کتاب «روش‌های انفجاری تدریس» است. نویسنده کتاب یک آموزگار آمریکایی به نام رندی موبرگ و مترجم آن پرویز امینی است. این کتاب را انتشارات مدرسه به بازار نشر عرضه کرده است.
نویسنده که متولد سال 1959 میلادی است، تجربه‌های ۲۲ سال تدریس خود را برای تدوین این کتاب پشتوانه دارد. در مقدمه می‌گوید: ما باید به دنبال روش‌های نوینی برای ارائه مواد کمک‌آموزشی نوظهور باشیم تا دانش‌آموزان در کلاس همواره دانش‌پژوه و شاداب باشند.
در ادامه می‌گوید: بدانید، قول استفاده مطلوب از این روش‌ها را نمی‌دهم، اما به جرئت می‌گویم، روش‌های موجود در این کتاب کاربرد بسیاری داشته است و دانش‌آموزان با اشتیاق فراوان در کلاس حضور می‌یابند.
در وبگاه آمازون1 در معرفی این کتاب آمده است: در آموزش «تی‌ان‌تی2»، معلمان بیش از 200 راه برای بیدارکردن دانش‌آموزان خود پیدا می‌کنند؛ از توسعه مجموعه‌ای از وسایل و جلوه‌های بصری گرفته تا تولید فیلم خانگی، استفاده از طراحی «بسته‌های» یادگیری که کنجکاوی و انتظار را افزایش می‌دهد. این کتاب یک «ابزار دم‌دستی» کامل شامل ده‌ها نمونه قابل‌تولید و تلق‌های شفاف است. تصویرهای مربوط به هر موضوع در سراسر کتاب وجود دارند.
پی‌نوشت‌ها
1. https://www.amazon.com/Tnt-Teaching-Dynamite-Classroom-Spirited/dp/0915793644
2. TNT
3. https://www.30book.com