ایده‌ باران

بیشتر ما در جلسات بارش فکری¹ شرکت کرده‌ایم. اغلب اوقات، در حین این جلسات، اتفاق خاصی می‌افتد؛ مثلاً اعضای اصلی و کلیدی گروه ایده‌هایشان را مطرح می‌کنند، همه در مورد همان ایده‌ها وارد بحث می‌شوند و به اتفاق‌نظر جمعی می‌رسند، بدون اینکه انبوهی از ایده‌هایی که می‌شد اعضای متعدد آن‌ها را تولید کنند، بررسی شود.

این اتفاق از اشکالات جدی و اساسی جلسه‌های بارش فکری است. ممکن است بعضی از اعضا به‌سبب خجالتی‌بودن یا ترس از اینکه بقیه از ایده‌ی آن‌ها خوششان نیاید، حرف نزنند. برخی دیگر شاید به‌طور کل ساکت بمانند؛ چرا که می‌ترسند ایده‌هایشان زیادی شوک‌آور یا جسورانه باشد. کسانی که شخصیت مستحکم‌تری دارند، بر ایده‌های خودشان پافشاری می‌کنند و بدون اینکه به نظرات دیگران توجهی داشته باشند، از حرف خودشان دفاع می‌کنند. افراد محافظه‌کار هم ترجیح می‌دهند، فقط پیشنهادهای کم‌خطر بدهند.

بله، بارش فکری برای ترغیب افراد به تفکر در مورد مسائل خیلی مفید است؛ اما اگر مشکل ذکرشده برایتان پیش آمد، چگونه باید با آن مواجه شوید؟ اینجاست که فن فکرنویسی²  وارد میدان می‌شود؛ فرایندی که اجازه می‌دهد تک‌تک اعضا، بدون احساس خطر، در تولید ایده مشارکت کنند. با این روش می‌شود راه‌حل‌های بالقوه‌ی بسیار بیشتری نسبت به بارش فکری سنتی پیدا کرد.

یکی از دلایل این امر آن است که در جلسات سنتی بارش فکری، در آن واحد، فقط یک نفر اجازه‌ی صحبت دارد. تا زمانی که حرف یک نفر تمام شود و گروه هم درباره‌ی آن بحث کنند، بیشتر اعضا ایده‌هایشان را تغییر داده‌، آن‌ها را بی‌خیال شده‌ یا به کلی فراموش کرده‌اند. این اتفاق «انسداد³» نام دارد و می‌تواند باعث کاهش بازدهی و خلاقیت در جلسه شود. فکرنویسی به رفع این مشکل کمک می‌کند.

فکر‌نویسی نیز، مانند بارش فکری، روشی عالی برای به‌اشتراک‌گذاشتن ایده‌های جدید و تشویق به داشتن خلاقیت و ارائه‌ی ایده‌های نوآورانه است در فکرنویسی، تک‌تک اعضا برای مشارکت در موضوع فرصت مساوی دارند و قادرند بدون «انسداد» فکر کنند. برند روهرباک⁴، متخصص بازاریابی، این روش را در سال 1969 طراحی کرده ‌است.

استفاده از فکرنویسی در گروه منافعی به همراه دارد، از جمله اینکه چون در مرحله‌ی ایده‌زنی بحثی انجام نمی‌شود، می‌توان در مدت زمانی کوتاه ایده‌های بیشتری خلق کرد. تمام اعضای گروه، حتی افراد ساکت و خجالتی، برای مطرح‌کردن ایده‌هایشان شانس برابر دارند؛ چون معلوم نیست کدام ایده را چه کسی مطرح کرده است، آزادانه‌تر می‌توان خلاقیت به خرج داد. این کار اعضای تیم را قادر می‌سازد تا ایده‌هایی بدهند که قبلاً ممکن بود به نظر عجیب بیایند یا مورداستقبال جمع قرار نگیرند. عوض‌کردن کاغذها باعث می‌شود امکان سنجش ایده‌های قبلی و رسیدن به ایده‌های جدید بر مبنای آن‌ها حفظ شود؛ اما به‌شکلی خلاقانه‌تر و متمرکزتر از بارش فکری سنتی.

در ادامه، می‌خواهیم با هم وارد کلاسی شویم که معلم از این روش برای حل مسئله استفاده می‌کند:

قدم اول: توضیح روش

بزرگ‌ترین مشکل در معرفی یک فن (تکنیک) یا روش این است که شرکت‌کنندگان معمولاً اصول آن را درک نمی‌کنند. هرچند فکرنویسی به‌اندازه‌ی کافی ساده به نظر می‌رسد، باز هم لازم است که فرایند تمرین و مزایای آن برای تیم توضیح داده شود.

معلم: دانش‌آموزان عزیز، امروز می‌خواهم با شما راجع به «فکرنویسی» صحبت کنم؛ یعنی فکرکردن و نوشتن. وقتی ما مشکلی داریم و می‌خواهیم بهترین راه‌حل برای آن پیدا کنیم، این روش به ما کمک می‌کند تا به ایده‌های جدید و خلاقانه برسیم. فکرنویسی به این معناست که همه فکر خود را روی کاغذ بنویسیم تا با هم بتوانیم مشکل را حل کنیم؛ مثلاً فرض کنید می‌خواهیم کلاسمان را جذاب‌تر کنیم تا همه‌ی دانش‌آموزان با حوصله درس بخوانند. در اینجا ما همه در یک کاغذ ایده‌هایمان را می‌نویسیم؛ مثلاً می‌نویسیم که می‌توانیم بازی‌های جذاب داشته باشیم یا نقاشی کنیم یا حتی داستان‌های کوتاه بنویسیم و ... .

بعد از اینکه همه ایده‌هایمان را نوشتیم، با هم بررسی می‌کنیم که کدام ایده‌ها بهترین‌ها هستند و می‌توانند کلاس را جذاب‌تر کنند. این‌گونه با هم می‌توانیم بهترین تصمیم را بگیریم و مشکلمان را حل کنیم.

امیدوارم الان بهتر متوجه شده باشید که «فکرنویسی» چگونه عمل می‌کند و چگونه می‌تواند به ما کمک کند. اگر سؤالی دارید، حتماً بپرسید.

 

قدم دوم: توضیح مشکل و هدف

هر تیم نیاز دارد مشکلی را که باید حل کند، بفهمد. داشتن یک هدف تعریف‌شده به تیم کمک خواهد که بر تولید ایده‌های درست تمرکز کند.

معلم: بچه‌های عزیز، حالا می‌خواهم با شما درباره‌ی مشکلی که ممکن است در کلاس‌های ما پیش بیاید و هدفی که ما می‌خواهیم برای حل آن داشته باشیم، صحبت کنم. این مشکل می‌تواند این باشد که برخی از دوستان ما در کلاس، به درس‌ها تمرکز کافی ندارند.

هدف ما این است که همه‌ی شما بهترین تجربه را در کلاس داشته باشید و از درس‌هایتان بهترین استفاده را ببرید. ما می‌خواهیم که همه‌ی شما با اعتماد‌به‌نفس و شاداب در کلاس حضور داشته باشید و در فعالیت‌های درسی به‌خوبی شرکت کنید.

 

قدم سوم: پخش‌کردن کاغذها

می‌توانید از کاغذهای معمولی برای تمرین استفاده کنید. مزیت استفاده از کاغذ این است که برای شرکت‌کنندگان ملموس‌تر است؛ این به تیم‌سازی کمک می‌کند.

معلم: حالا که با روش فکرنویسی، مشکل و هدف آشنا شدید، در این مرحله به هر کدام از شماها، یک برگ کاغذ برای نوشتن فکرهایتان می‌دهم.

 

قدم چهارم: آغاز فکرنویسی

بعد از تکمیل آماده‌سازی، تیم می‌تواند فکرنویسی را آغاز کند. محدوده‌ی زمانی سه تا پنج دقیقه‌ای برای دور اول کافی است تا شرکت‌کننده‌ها ایده‌های جدید را مطرح کنند. بعد از پایان اولین دور، هر شرکت‌کننده کاغذ را که ایده‌ها بر آن است، با دیگری دست‌به‌دست می‌کند. حالا دور دوم آغاز می‌شود، این دور و دورهای بعدی می‌توانند کوتاه‌تر باشند. دوباره هر شرکت‌کننده ایده‌های جدید خود را روی کاغذ، به ایده‌های ماقبل خود، اضافه می‌کند. این فرایند تا دورهای پنجم و ششم تکرار می‌شوند.

معلم: بچه‌های عزیز، حالا وقت آن رسیده است که ما به‌طور خلاقانه به حل مسئله‌ی پیش رو بپردازیم. حالا همه‌ی شما کاغذ و مداد در دستتان بگیرید. به موضوع خاص مثلاً «راه‌حل‌های افزایش تمرکز دانش‌آموزان در کلاس» فکر کنید. سپس هرکس به ترتیب یکی‌یکی ایده‌های خود را بنویسد. ممکن است یکی از شما ایده داشته باشد که می‌توانیم بازی‌های آموزشی جذابی را برگزار کنیم یا شاید کسی پیشنهاد کند که می‌توانیم داستان‌های مهیجی را برای شما بخوانیم یا حتی می‌توانیم با استفاده از تصویرهای جذاب و آموزنده، درس‌ها را برایتان جذاب‌تر کنیم. حالا منتظر باشید تا همه ایده‌های خود را بنویسند.

 

قدم پنجم: جمع‌بندی و بحث‌کردن در مورد ایده‌ها

تمام ایده‌ها را جمع کنید و آن‌ها را یا بر یک‌ تخته بنویسید یا به میز کناری دست‌به‌دست کنید. اکنون زمان ارزیابی و بحث ایده‌هاست. در فکرنویسی معمولاً بیشتر از بارش فکری ایده‌ تولید می‌شود، بنابراین ترتیب تمام ایده‌ها در بین گروه‌ها و دسته‌بندی‌ها اهمیت دارد تا مرور کلی بهتری انجام شود. ایده‌ها بر اساس میزان امکان‌پذیری آن‌ها، میزان کمک آن‌ها برای رسیدن به اهداف تعریف‌شده‌ی مرحله‌ی دوم و میزان افزودن ارزش به سازمان ارزیابی می‌شوند.

معلم: بچه‌های عزیز، حالا وقت آن رسیده است به ایده‌هایی که همه‌ی ما نوشته‌ایم، نگاه کنیم و تصمیم بگیریم که کدام ایده‌ها بهترین و مناسب‌ترین‌ها برای حل مشکل ما هستند. این مرحله خیلی مهم است؛ زیرا ما می‌خواهیم از ایده‌های خلاقانه‌ای که همه ارائه داده‌ایم، بهترین استفاده را ببریم.

اولین ایده این است که ما می‌توانیم بازی‌های آموزشی جذابی برگزار کنیم. این بازی‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا درس را بهتر یاد بگیرید و هم‌زمان لذت ببرید.

دومین راهکار این است که ما می‌توانیم داستان‌های جذابی برای شما بخوانیم. این داستان‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا بهتر موضوعات را درک کنید و به سؤالاتتان پاسخ بدهید.

و آخرین راهکار این است که ما می‌توانیم از تصویرهای جذاب و آموزنده استفاده کنیم. این تصویرها می‌توانند مفاهیم را برای شما روشن‌تر و به شما کمک کنند مطالب را بهتر یاد بگیرید.

اکنون، بیایید با هم بررسی کنیم که کدام یک از این راهکارها بهترین و مناسب‌ترین راه‌حل برای مشکل ماست. با هم بحث کنیم و بهترین تصمیم را بگیریم.

 

سخن پایانی

این روش، به‌عنوان ابزار آموزشی کمک‌کننده، از تعامل فعال دانش‌آموزان با موضوعات درسی حمایت می‌کند و آن‌ها را یاری می‌دهد تا مهارت‌های خلاقیت و تفکر انتقادی خود را تقویت کنند. همچنین، با  آموزش مناسب این روش به مدیران و معلمان مدرسه‌ها، می‌توان به آن‌ها کمک کرد که به شناخت بهتری از نیازها و علایق دانش‌آموزانشان برسند و در نتیجه روش‌های آموزشی خود را با توجه به این نیازها بهبود بخشند.

 

 

پی‌نوشت‌ها

1. brainstorming

2. brainwriting

3. Blocking

4. Bernd Rohrbach