مقدمه
امروزه، تغییر سریع دانش و فناوری در جهان، مشکلات عمده‌ای را بر سر راه نظام آموزشوپرورش جهانی قرار داده است. یکی از مهم‌ترین این مشکلات پاسخ به این پرسش است: «دانش‌آموزان در مدرسه چه باید بیاموزند تا بتوانند برای زندگی در دنیای متغیر و متحول فردا آماده شوند؟»
تجربه‌ها و تحقیقات میدانی نشان می‌دهند که هنوز بسیاری از معلمان قسمت زیادی از وقت کلاس خود را به سخنرانی یا پرسیدن سؤالی صرف می‌کنند که چیزی غیر از جمع‌آوری حقایق ساده‌ی علمی را نمی‌طلبد و فقط یک درصد زمان صرف‌شده در کلاس را برای سؤالی اختصاص می‌دهند که پاسخی متفکرانه می‌طلبد (نجفی هزارجریبی، 1387). میان معلمان دوره‌های گوناگون تحصیلی، نقش معلمان ابتدایی در ایجاد و تقویت خلاقیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (صافی، 1386).
بیان مسئله
تدریس فعال در کلاس درس دانش‌آموز را درگیر مباحث درسی میکند؛ طوری که استعداد، خلاقیت و نوآوری‌اش ارتقا می‌یابد و او می‌تواند به صورت فعال دانش خویش را بسازد و سازمان‌دهی کند.
اهداف و اهمیت پژوهش
مهم‌ترین و ضروری‌ترین عاملی که باعث می‌شود از روش‌های تدریس فعال و نوآور استفاده کنیم، پویایی و رشد خلاقیت و ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان است تا آن‌ها، علاوه بر حوزه‌ی دانش، در سایر حوزه‌های شناختی و فراشناختی نیز رشد کنند.
هدف این مقاله معرفی روش‌های تدریس فعال و بررسی چند روش تدریس فعال در درس علوم است تا با شناخت بهتر از انواع روش‌های تدریس، بتوانیم بهترین روش را برای ایجاد خلاقیت و افزایش انگیزه در یادگیری دانش‌آموزان ایران عزیزمان معرفی کنیم.
انواع روش تدریس
روش تدریس را می‌توان به دو گروه عمده تقسیم کرد:
الف) روش‌های تدریس غیرفعال (سنتی): در این روش فقط معلم نقش فعالی را در جریان تدریس به عهده دارد و مطالبی را که از قبل تعیین کرده است، به‌طور شفاهی در کلاس بیان میکند (فضلی‌خانی،1387).
ب) روش تدریس فعال: در این روش، نقش اصلی به یادگیرنده واگذار می‌شود و معلم نقش تسهیلگر را دارد (خواجه و حسینچاریری، 1390).
انواع روش تدریس فعال
1. یادسپاری؛
2. پروژه؛
3. ساخت‌گرایی جان دیویی؛
4.پس‌ختام؛
5. نمایشی؛
6 بررسی، نظارت، اصلاح؛
7. بارش فکری؛
8. ایفای نقش؛
9. کارت‌های احساس؛
10. آزمایشی؛
11. بازی‌های تربیتی؛
12. تلفیقی؛
13. اکتشافی؛
14. استقرایی؛
15. مناظره؛
16. حل مسئله؛
17. حل مسئله جورج پولیا؛
18. پرس‌و‌جو؛
19. بدیعه‌پردازی؛
20. بحث گروهی؛
21. گردش علمی؛
22. روش اردوی آموزشی؛
23. قصه‌گویی؛
24. نظرخواهی؛
25. تخیل هدایت‌شده.
به‌کارگیری روش‌های تدریس فعال در درس علوم تجربی
از میان روش‌های مذکور، روش‌های تدریس فعالی که در درس علوم مناسب‌تر هستند، عبارت‌اند از:
الف) تدریس اکتشافی
این روش برای تقویت زمینه‌ی استدلال و طرح سؤالات و فرضیه‌های مناسب به کار می‌رود (آقازاده، 1392).
ب) گردش علمی
کاری است عملی که بیرون از کلاس، آزمایشگاه یا کتابخانه صورت می‌گیرد (صفوی، 1392).
ج) پروژه
دانش‌آموزان بدون حضور معلم، در خارج از کلاس درس، به فعالیت آموزشی می‌پردازند (صاحب‌زاده، 1391).
د) آزمایشی
برای انجام‌دادن آزمایش، وسایل بسیار ساده‌ای لازم است که معلم و فراگیرنده می‌توانند به‌آسانی آن را تهیه کنند (صفوی، 1392).
ه) تدریس مبتنی بر همیاری
این روش تدریس با نام مشارکتی و تعاونی نیز معروف است (فضلی‌خانی، 1386)
نتیجه‌گیری
شکست دانش‌آموز در یادگیری شکست معلم در تدریس است. فعال‌بودن دانش‌آموز در امر یادگیری آن‌قدر مهم است که بعضی ادعا کرده‌اند معلم و تدریس خوب را می‌توان از میزان مشارکت و درگیری دانش‌آموزانش در فعالیت‌های یادگیری شناخت. نتیجه‌ی این تحقیق اهمیت استفاده از روش‌های فعال مانند روش‌های تدریس اکتشافی، پروژه‌ای، آزمایشی، مبتنی بر همیاری و گردش علمی را نشان می دهد. کیفیت یادگیری در روش‌هایی که همراه با فعالیت بیشتر دانش‌آموزان باشد، در درسی مانند علوم، مطلوب‌تر است. اگر روش‌های تدریس فعال با همه‌ی شرایط صحیح آن انجام شود، منجر به پیشرفت تحصیلی، معنادارشدن یادگیری و نفوذ مطالب کشف‌شده در عمیق‌ترین سطوح یادگیری و در نهایت، باعث خلاقیت یعنی رشد توانایی‌های بالقوه‌ی دانش‌آموزان می‌شود. در این جریان، یادگیری در همه جهات (مهارت ذهنی، مهارت‌های فیزیکی و طرز تفکر) اتفاق می‌افتد. پس جا دارد تمامی معلمان، ویژگی‌ها وخصوصیات روش تدریس و جریان یاددهی‌یادگیری فعال و مشارکتی را بدانند و برای اشراف و دستیابی به آن‌ها اهتمام لازم را به عمل آورند.