مقدمه
اهمیت نوشتن و نیاز به صحیح نوشتن در ایجاد ارتباط با دیگران بر کسی پوشیده نیست. املا یکی از درس‌های موردتوجه معلمان و والدین، از همان پایه‌ی اول ابتدایی، است. ضعف در املای دانش‌آموزان می‌تواند بر یادگیری درس‌های دیگر نیز اثرگذار باشد. شکست‌های پی‌در‌پی در املا موجب بی‌علاقگی دانش‌آموزان به یادگیری این مهارت میشود.
املا یکی از موضوع‌های درسی است که در آن خلاقیت و تفکر واگرا فعال نمی‌شود. فقط الگو یا ترتیب قرارگرفتن حروف بهعنوان صورت صحیح کلمه پذیرفته میشود و حالت بینابینی هم پذیرفته نیست (لرنر، 1390). احتمالاً بهره‌گیری از حافظه برای نوشتن کلمه‌ای از خواندن آن دشوار‌تر است؛ زیرا در خواندن کلمه‌ای بازشناسی یا عمل تبدیل یک نماد یا نشانه مطرح است و متن موجود نیز این امر را تسهیل می‌کند، در حالی که در نوشتن املای یک کلمه، عمل تبدیل فقط از طریق حافظه صورت می‌گیرد و نشانه‌های جانبی و زمینه‌ای نیز وجود ندارند. لذا ممکن است برخی کودکان در نوشتن املا با دشواری روبه‌رو شوند، ولی در مهارت خواندن مشکل نداشته باشند. البته گاه نیز هر دو مشکل با یکدیگر دیده میشود (سیف نراقی و نادری، 1379).
عمل نوشتن املا به دلیل انتزاعی‌بودن آن برای کودک فعالیتی دشوار است، به‌ویژه با توجه به خودمداری کودکان، نوشتن مطالبی که دیگران بیان می‌کنند برای آن‌ها مشکل خواهد بود. به همین سبب، زبان نوشتاری در سلسله‌مراتب توانایی‌های زبانی (گوش‌دادن، صحبت‌کردن، خواندن و نوشتن) بعد از سایر اشکال زبان یاد گرفته میشود. لذا هرگونه مشکلی در سایر زمینه‌ها مانند گوش‌دادن، سخن‌گفتن و خواندن می‌تواند بر یادگیری زبان نوشتاری تأثیر منفی داشته باشد. برخی کودکان از مهارت کافی در نوشتن برخوردار نیستند؛ زیرا مهارت پیش‌نیاز نوشتن با دست را نیاموخته‌اند. از عمده‌ترین این مهارت‌ها عبارت‌اند از: درک موقعیت بدن فرد به اشیا، شکل‌ها و بازشناسی آن‌ها، درست گرفتن مداد و تنظیم وضعیت کاغذ در برابرس چشم‌ها و بدن و چرخش دست برای تولید منحنی‌ها.
بیان مسئله
املا بهعنوان یکی از مهارت‌های نوشتاری، در دوره‌ی ابتدایی، از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ زیرا پایه و بنیادی برای یادگیری نوشتن دانش‌آموزان به شمار می‌آید. هرگونه ضعف در یادگیری درس‌ها، به‌خصوص در طول دوره ابتدایی، نتیجه‌ها و عواقبی به همراه خواهد داشت که در دوره‌های تحصیلی بالاتر، در وضعیت تحصیلی دانش‌آموز، نمایان خواهد شد.
مطالعه‌ی خطاهای املایی کودکان می‌تواند ما را از چگونگی یادگیری و شـناخت کودک از نظام املایی زبان خود آگاه سازد و پیامدهای نظری و کاربردی مفیـدی بـه همـراه داشته باشد. با توجه به افت شدید تحصیلی ناشی از خطاهای املایی و فشار روانی بسیار زیادی که این امـر بـر دانـش‌آمـوزان و والـدین و حتـی آموزگاران وارد می‌آورد، ضرورت انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه مسجل میشود (زندی، 1398).
روش‌های پیشنهادی املانویسی
- کلمات مهم درس را بر کاغذهای رنگی مربعی‌شکل می‌نویسیم. سپس کاغذها را تا می‌کنیم و در ظرفی قرار می‌دهیم. در بین کاغذهای رنگی عبارت‌هایی مثل پوچ، بخند، دست بزن، یک دور در حیاط بدو هم می‌نویسیم. از دانش‌آموزی می‌خواهیم ده کاغذ رنگی را انتخاب کند و به ما تحویل دهد. سپس کلمات کاغذ را می‌خوانیم و به دانش‌آموزان می‌گوییم که آن‌ها را بنویسند. احتمال دارد، در بین کاغذهای رنگی، عبارت‌هایی مثل بخند، پوچ و... وجود داشته باشد. بنابراین دانش‌آموزان هم تفریح می‌کنند و هم املا می‌نویسند.
- ایده‌ی اصلی این است که متنی به دیوار کلاس سنجاق شود و دانش‌آموزان، به‌صورت جفت، متن را از دیوار به صفحه‌‌ی کاغذ منتقل کنند. نکته‌ی مهم این است که یکی از دو دانش‌آموز باید نشسته بماند، در حالی که هم‌کلاسی او باید کنار متنِ روی دیوار برود و با همان مقدار متنی که می‌تواند به خاطر بسپارد، برگردد. سپس آن قسمت را به هم‌کلاسی نشسته‌ی خود دیکته کند. آن‌ها می‌توانند تا زمانی که رونوشت (کپی) متن کامل شود، هر اندازه که لازم است، به کنار دیوار بروند و متن را ببینند. اولین جفتی که کار را کامل می‌کند، برنده است.
- معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد یک بار متنی را که قرار است از آن املا بگوید، با دقت بخوانند و کتاب‌ها را ببندند. سپس هرچه در ذهن دارند، در دفترشان بنویسند (عبداللهی حسینی، 1386).
- متنی از یکی از درس‌های کتاب فارسی انتخاب و برخی کلمات آن حذف میشود. سپس متن در اختیار دانش‌آموز قرار می‌گیرد. ابتدا یک بار متن املا برایش خوانده میشود و او با دقت گوش می‌دهد. بار دوم آرام‌تر خوانده میشود تا او بتواند کلمه‌ی جاافتاده را بنویسد. در مرحله‌ی پیشرفته‌تر می‌توان متنی را بدون نقطه نوشت تا دانش‌آموز هم‌زمان با گوش‌دادن آن را کامل کند (زارع و میرمهدی، 1396).
- روی کاغذ، خورشید با چند اشعه کشیده و روی دایره‌ی خورشید یک کلمه نوشته میشود. سپس آن خورشید در اختیار دانش‌آموز قرار می‌گیرد و از او خواسته میشود خوب فکر کند و کلمه‌ای را که مرتبط با کلمه‌ی روی خورشید است، روی اشعه‌ی آن بنویسد (زارع و میرمهدی، 1396).
- معلم جمله‌ای را انتخاب می‌کند و آن جمله را کلمه‌به‌کلمه روی هر کارت می‌نویسد و بین گروه‌ها تقسیم می‌کند. سپس جمله یا جملات موردنظر را روی تابلو می‌نویسد و از هر گروه می‌خواهد کارت مربوط به جمله را روی تابلو نصب کند. هر گروهی که بتواند جمله‌ی خود را سریع‌تر کامل کند، برنده است و تشویق میشود (بهروزیان، 1386)
نتیجه‌گیری
از آنجا که درس املا یکی از درس‌های مهم دوران ابتدایی است، بنابراین معلمان ابتدایی باید به اشتباهات دانش‌آموزان در این درس توجه ویژه داشته باشند. به‌کارگیری روش‌های متفاوت و ایجاد فضای جدید در درس املا، به‌همراه تلاش و تمرین دانش‌آموزان، سبب میشود وضعیت دانش‌آموزان در این درس بهبود پیدا کند.
اشتباهات دانش‌آموزان در درس املا می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد. بعضی از اشتباهات آن‌ها ناشی از نداشتن تمرین و تکرار است. این موضوع می‌تواند به‌دلیل استفاده از روش‌های سنتی و تکراری باشد، ازاین‌رو، استفاده از روش‌های متفاوت و جدید در درس املا می‌تواند انگیزه‌ی دانش‌آموزان را افزایش دهد.
در نتیجه، معلمان می‌توانند با درنظرگرفتن وضعیت کلاس، در وهله‌ی اول، از روش‌های جدید برای علاقه‌مندساختن دانش‌آموزان به درس املا استفاده کنند و در صورت مشاهده‌ی ضعف برخی دانش‌آموزان، پس از به‌کارگیری روش‌های نوین، به یافتن علت این امر بپردازند.