هوش مصنوعی چه ارتباطی با حرفه معلمی شما دارد؟
علاقه بنده به هوش مصنوعی از زمان آشنایی با اولین نسخه‌های چت هوشمند گوگل درگوشی اندروید آغاز شد. چنین بستری وجود داشت که می‌توانست با فرمان کاربر موزیک پخش کند، با مخاطب تماس بگیرد، مطلبی را در وب جست‌وجو کند و مواردی از این قبیل. این موضوع مرا ترغیب کرد در حوزه هوش مصنوعی بیشتر مطالعه کنم. این مطالعات ادامه دارند و در تلاشم که بتوانم در این حوزه خودم را ارتقا بدهم و بتوانم در راستای بالابردن سطح کیفی در حوزه شغلی خودم، یعنی معلمی، از آن استفاده کنم.
موضوع بعدی که بنده را بیشتر به سمت هوش مصنوعی سوق داد، متأسفانه ناآگاهی قشر کثیری از افراد از کاربردهای هوش مصنوعی بود. با وجود اینکه «اِی‌آی» واژه‌ای است که از قرن بیستم و در حوالی سال 1951 تعریف شده است، همچنان به‌عنوان علمی جدید تلقی می‌شود و در ایران از این ظرفیت بزرگ غافل شده‌ایم. اولین هوش مصنوعی روباتی بود که برای بازی چاکرز در نظر گرفته شده بود و می‌توانست این بازی را انجام بدهد. بعدها هوش‌هایی مصنوعی برای جواب‌دادن به انسان در باب سؤال‌های روان‌درمانی ایجاد شدند. در طول این سال‌ها هوش مصنوعی توانست بخش بزرگی از زندگی انسان را دستخوش تغییر قرار بدهد.
برای نمونه، اگر از کاربرد هوش مصنوعی برایتان بگویم، بسترهایی مانند اینستاگرام، یوتیوب و شبکه‌های اجتماعی، محتوا را به پشتوانه هوش مصنوعی به مخاطب پیشنهاد می‌کنند. یعنی فرسته‌های (پست‌های) بعدی را بر اساس میزان افزایش یا کاهش قطر قرنیه چشم، میزان مکث روی یک فرسته و میزان بازنشر آن برای دوستان به نمایش می‌گذارد. شرکت‌های بزرگ تبلیغاتی از این طریق توانسته‌اند محتواهای بازرگانی را تولید کنند.
هوش مصنوعی را نمی‌شود با یک تعریف واحد معنی کرد، اما چیزی که بیشتر ما از آن استنباط می‌کنیم، یک برنامه با پشتیانی برنامه‌نویسی و مهندسی است که قابلیت دریافت اطلاعات، تحلیل، بررسی، جست‌وجو، استدلال و تفکر مانند انسان را دارد. همه این تعریف‌ها باعث شدند من برای افزایش آگاهی‌ام در حوزه هوش مصنوعی، دوره‌های تولید محتوا، شناخت و اخلاق در هوش مصنوعی را سپری کنم. به‌جرئت می‌توانم بگویم عصر حاضر، عصر هوش مصنوعی است و هرکس نتواند خودش را وفق بدهد، از جریان علم، پویایی و به‌روزبودن عقب خواهد ماند. پس همه ما در هر حرفه‌ای ناگزیر خواهیم بود هوش مصنوعی را دخیل کنیم.
نقش هوش مصنوعی در آموزش را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در رابطه با نقش هوش مصنوعی در آموزش، مطلبی که باید عرض کنم این است که آموزش برای نسل پیش رو بدون هوش مصنوعی امکان‌پذیر نخواهد بود. نسل جدید زندگی خودش را آمیخته به فناوری آغاز می‌کند و این فناوری باید از طریق هوش مصنوعی در روند آموزش داخل شود. در یک مطالعه تحقیقاتی اثبات شده است، وجود ژن نیاز به فناوری در انسان به این معناست که ژن‌ها و ویژگی‌های زیستی (بیولوژیکی) انسان‌ها تحت تأثیر فناوری و پیشرفت‌های علمی قرار دارند. پس در این عصر بمباران اطلاعات فناوری آموزشی، تلفیق آن با هوش مصنوعی، اجتناب‌ناپذیر است و تعلیم و تربیت آینده با برنامه‌ریزی هوش مصنوعی صورت خواهد گرفت. از این رو که هوش مصنوعی با آموزش هوشمند، تدریس به روش خلاق، ارائه روش تدریس متناسب با برنامه درسی و آموزش تطبیقی، بسیاری از خلأهای آموزش و یادگیری را جبران خواهد کرد.
اما این نکته نباید فراموش شود که هوش مصنوعی صرفاً برای دریافت اطلاعات نیست. تغذیه اطلاعاتی که از طریق مکالمه انسان و اِی‌آی صورت می‌گیرد، باید به نحوه تبادل اطلاعات باشد. نیاز است متخصصان و مهندسان ایرانی با دادن اطلاعات در زمینه مبانی سند تحول بنیادین و ارزش‌های ملی، دینی و اخلاقی، و لحاظ شرایط کشورمان در حوزه تعلیم و تربیت، بسترساز آموزش هوشمند باشند.
به نظر شما نقش هوش مصنوعی در یادگیری شخصی‌سازی‌شده چیست؟
یکی از کاربردهای عمده هوش مصنوعی در یادگیری و آموزش، ارائه آموزش به شکل شخصی‌سازی‌شده است. در پژوهشی که ما به همراه آقای دکتر درویشی، از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان، انجام دادیم، نتایج به دست آمده این موضوع را تصدیق می‌کردند که هوش مصنوعی به شکل بالقوه در یادگیری شخصی‌سازی‌شده مؤثر است. با بهره‌گیری از هوش مصنوعی می‌توان نیازها، علاقه‌ها، توانایی‌ها، ترجیح‌ها، سبک‌ها و سرعت یادگیری هر دانش‌آموز را تشخیص داد و سپس محتوا و روش‌های آموزشی متناسب با آن را ارائه کرد.
در روند فعالیت‌های دانشجویی‌تان از هوش مصنوعی چگونه استفاده می‌کنید؟
یکی از مواردی که بنده را در بحث هوش مصنوعی مصر کرده است، همین استفاده‌هایی است که برایم داشته است. در دوران کارورزی، زمان‌هایی که می‌توانستم با دانش‌آموزان تعامل داشته باشم، وقتی از طریق هوش مصنوعی توانستیم یک آزمایش را شبیه‌سازی کنیم، همه بچه‌ها توجهشان جلب شد. آن‌ها با رغبت توانستند مسئله را یاد بگیرند. فقط کافی بود شرح تصویری را که می‌خواستم، بنویسم تا هوش مصنوعی فری‌پیک1 برایم بسازد.
یا در دوران دانشجویی، بسیاری از ارائه‌های کلاسی از طریق هوش مصنوعی گاما2 آماده می‌شدند. کافی بود مطالب را به آن بدهی تا خودش در عرض چند دقیقه پرده‌نگارها را با تصویر متناسب تحویل بدهد. اگر برای خواندن و تحلیل یک مقاله چندصفحه‌ای وقت نداشتم و فقط می‌خواستم کلید و نکات اساسی مقاله را بدانم، کافی بود فایل پی‌دی‌اف آن را در هوش مصنوعی «مپیفای»3 بارگذاری کنم. خودش در عرض چند ثانیه نقشه مفهومی آن را برایم می‌ساخت. وقتی در زمینه‌ای در تولید محتوا به مشاوره نیاز داشتم، «کوپایلوت»4 آماده بود به من مشورت بدهد و نمونه‌های مشابه چیزی را که می‌خواستم تولید کنم، نمایش می‌داد.
در زمینه ترجمه مقاله‌های خارجی هم به همین شکل، کافی بود عکس مقاله در چت‌جی‌پی‌تی5 بارگذاری شود. خودش آن را به شکل دقیق برایم ترجمه می‌کرد. در حال حاضر هم یک پروژه پژوهشی با همکاری استادان دانشگاه ارومیه و اعضای هیئت‌علمی گروه مشاوره دانشکده ادبیات و علوم انسانی این دانشگاه داریم. می‌خواهیم یک برنامه در بستر هوش مصنوعی برنامه‌نویسی کنیم که بتواند اختلال‌های یادگیری را در دانش‌آموزان تشخیص بدهد. این پروژه به همراهی و حمایت مسئولان در وزارت آموزش‌وپرورش نیاز دارد تا بتواند ان‌شاءالله به مرحله بهره‌برداری برسد.
آیا در جشنواره‌های خاصی در زمینه هوش مصنوعی شرکت کرده اید؟
جشنواره‌ای که امسال برگزار می‌شود، جشنواره تدریس برتر ویژه دانشجومعلمان است که یکی از سرفصل‌های آن آموزش از طریق هوش مصنوعی است. الان که دارم با شما دارم صحبت می‌کنم، در مرحله تدوین طرح درس متناسب با موضوع هستم. روند اجرایی جشنواره از ماه آینده آغاز می‌شود. ان‌شاءالله بتوانیم در این جشنواره هم به کمک و راهنمایی‌های استادان، عنوانی را کسب کنیم.
در پایان، در خصوص کاربرد هوش مصنوعی در آموزش برای دانشجومعلمان چه پیشنهادی دارید؛ به‌خصوص در زمینه یادگیری شخصی‌سازی‌شده توسط هوش مصنوعی؟
پیشنهاد بنده به دانشجومعلمان این است که خودشان را در زمینه هوش مصنوعی مجهز کنند؛ چه از طریق مطالعه و آشنایی با بستر‌ها و چه سپری‌کردن دوره‌ها. باید توجه داشته باشند که آموزش‌وپرورش آینده بدون فناوری نمی‌تواند نیازهای دانش‌آموزان را مرتفع کند. پس باید به آن به‌عنوان لازمه حرفه معلمی نگاه و توجه شود.
و پیشنهاد بعدی به مسئولان محترم در وزارت علوم و سازمان مرکزی دانشگاه فرهنگیان است. برای رشته‌های علوم تربیتی لازم است سرفصلی آموزشی با عنوان کاربرد هوش مصنوعی در یادگیری تدوین شود. همان‌طور که رهبر انقلاب هم تأکید دارند، هوش مصنوعی ظرفیتی است که از آن غافل هستیم. معلم آینده باید خودش را در این زمینه توانمند کند.
حالا شاید سؤال این باشد که هوش مصنوعی چطور می‌تواند آموزش را شخصی‌سازی کند؟ هوش مصنوعی با تجزیه و تحلیل اطلاعات، آن‌ها را با رفتارهای انسانی شبیه‌سازی و یادگیری را به‌طور خاص برای هر فرد تنظیم می‌کند. هوش مصنوعی در یادگیری شخصی‌سازی‌شده این‌طور عمل می‌کند که با توجه به سبک‌های یادگیری متفاوت دانش‌آموزان، مثلاً برخی با دیدن تصویر بهتر یاد می‌گیرند، برخی از طریق گوش‌دادن و برخی با تجربه عملی، این سبک‌ها را شبیه‌سازی می‌کند و محتوای آموزشی را بر اساس اولویت‌های هر فرد تنظیم می‌کند. برای مثال، می‌تواند ویدئوهایی را برای دانش‌آموزانی که یادگیری بصری دارند و آزمون‌هایی را برای کسانی که یادگیری تجربی دارند، پیشنهاد بدهد.
همان‌طور که اشاره شد، یکی از ویژگی‌های برجسته هوش مصنوعی در یادگیری شخصی‌سازی‌شده، استفاده از سامانه‌‌های یادگیری تطبیقی است. این سامانه‌‌ها مواد درسی را متناسب با سرعت یادگیری و عملکرد دانش‌آموز تغییر می‌دهند. مثلاً اگر دانش‌آموزی در مبحث خاصی عملکرد خوبی داشته باشد، سامانه محتوای پیچیده‌تری را به او عرضه می‌کند. در مقابل، اگر دانش‌آموز در مبحثی با مشکل مواجه باشد، سامانه به او فرصت‌های بیشتری برای مرور و تمرین می‌دهد. این همان چیزی است که اغلب معلم‌ها در تشخیصش به مهارت خیلی بالا نیاز دارند و مستلزم صرف زمان هم هست؛ اما هوش مصنوعی این کار را به‌راحتی و در حداقل زمان انجام می‌دهد.
هوش مصنوعی همچنین می‌تواند ابزارهایی را به دانش‌آموزان بدهد تا خودشان مسیر یادگیری‌شان را تعیین کنند. این پشتیبانی می‌تواند از طریق پیشنهاد محتوای مرتبط با علاقه‌ها یا پیشرفت‌های شخصی آن‌ها باشد. این نوع یادگیری خودمختار کمک می‌کند هر دانش‌آموز مطابق با علاقه‌ها و اهداف شخصی خودش یاد بگیرد و مسیر آموزشی‌اش را به‌طور مستقل پیش ببرد. با توجه به ویژگی‌های نسل جدید، این ویژگی، به‌خصوص در توسعه حرفه‌ای معلم‌ها، می‌تواند خیلی کمک‌کننده باشد.
مواردی که اشاره شدند، بخش کوچکی از کاربرد هوش مصنوعی در یادگیری شخصی‌سازی‌شده بودند. از این دست موارد می‌توان به چندین و چند مورد دیگر هم اشاره کرد.
پی‌نوشت‌ها
1. freepik
2. Gamma
3. mapify
4. copilot
5. chatgpt