شجاعت در تغییر مسیر

«علوم، فناوری، مهندسی، هنر و ریاضی» پنج عنصری هستند که در قالب استیم کنار هم نشسته‌اند تا مسئله‌ای از مسائل جامعه حل شود. آنچه مهم است اینکه:

1. حل‌مسئله اولویتِ بخشی از نظام آموزشی است که در مواجهه با مشکلات دانشگاهی به فکر راه‌حلی در مدرسه افتاده است. یعنی طراحان این سبک می‌دانند که راه‌حل خیلی از گرفتاری‌های کلی علمی و فناورانه جامعه‌ را باید در مدرسه جست. برای این اتفاق، اسناد بالادستی لازم است فقط همراه باشند، اما نکته کلیدی، «اراده» مدیران برای یک چرخش عملیاتی است.

2. اراده تغییر مسیر خیلی مهم است. متولیان نظام آموزشی در کلانِ برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری وقتی متوجه شدند پروژه‌های بزرگ برای طراحی به الزاماتی از قبیل هنر، فهم فناوری و دانش ریاضی در آن واحد نیاز دارند، خودشان را معطل نکردند و به سرعت مبانی نظری نظام آموزشی اجرایی‌شدن یک تحول را آماده کردند. در سال 2001 بنیاد ملی علوم ایالت متحده آمریکا خودش این مدل از توجه به مسائل را رسماً تأیید کرد و مدرسه‌ها طبق ضوابط توانستند در این مسیر گام بردارند.

3. هنر موضوعیت دارد. در استیم به زیبایی و زیبایی‌شناختی بها داده شده است. این امر اتفاق مهمی است هر مقوله صنعتی حتماً باید زیبا و چشم‌نواز باشد. مثالش واضح است، طراحی بازی، کارخانه خودرو و وسایل منزل همه باید دل‌انگیز باشند. برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان نظام‌های آموزشی به امر زیبایی‌شناختی، در کنار دانش مهندسی و ریاضی و قدرت برخورداری از فناوری، اصول زیبا‌سازی را هم به‌خوبی اضافه کردند.

4. قابلیت اصلی در مدرسه‌های امروز داشتن «مهارت نرم» است. نظام آموزش جهانی امروز، نه‌تنها از دانش ریاضی و فیزیک و شیمی صرف فاصله گرفته است، بلکه از مهارت‌های سخت که شامل ابزاربندی‌های افراد بود عبور کرده است و برای حل مسائل جامعه به‌سوی برخورداری از مهارت‌های نرم حرکت کرده است. برخی از مهارت‌های نرم عبارت‌اند از: داشتن خلاقیت، توان همکاری، ارتباط مؤثر، داشتن تفکر اقتصادی، توان حل‌مسئله، قدرت برقراری ارتباط مؤثر، ارتقای سطح هوش هیجانی و توان سازگاری.

از نکات جالب این است که متولیان این روش کلید بهبود شرایط پروژه‌های صنعتی را در ارتقای سطح توانمندی‌های شخصیتی افراد می‌دانند و به مکارم اخلاقی و بایستگی‌های رفتاری توجه دارند.

5. اگرچه استیم دنبال حل‌مسئله پروژه‌های علمی است، اما از زیر‌ساخت متناسب علوم اجتماعی نیز برخوردار است. نظریه یادگیری اجتماعی بخشی از مبانی نظری اجتماعی این اقدام است. به اختصار باید اشاره کنم، در این نظریه، آنچه شهروند موفق لازم است یاد گرفته باشد، از راه‌های گوناگون تأمین می‌شود که در آن‌ها تعاملات اجتماعی واقعی یا شبه‌واقعی تعلیم داده می‌شوند. یادگیری اجتماعی مستلزم تعامل اجتماعی دقیق و حساب‌شده و توان برقراری ارتباط بین فردی و بین گروهی مؤثر، مشاهده دقیق و حساب‌شده و قدرت تلفیق و تقلید و گرته‌برداری از موضوع‌های اجتماعی و فرهنگی و حتی سیاسی است. در این نظریه، «شهروند» هر چه را خوانده باشد و هر شغلی داشته باشد، می‌تواند به‌سرعت و به‌خوبی به مسائل جدید ورود اثرگذار داشته باشد و در نهایت زندگی شهری پیشرفت ملموس پیدا می‌کند.

6. «خلاقیت» کلیدواژه‌ای اساسی در استیم است. در مدرسه ابزارها و اقدامات و امکانات و برنامه‌ها به‌نوعی سامان داده می‌شوند که «کودک» خود را در معرض خلاقیت ببیند و بتواند جرئت خطرکردن و خلاقیت پیدا کند. اما این خلاقیت بی‌حساب و خارج از چارچوب انواع قواعد حاکم بر مدرسه و جامعه نیست.

7. معلم همچنان محور همه‌چیز است. این معلم است که می‌تواند زمینه فعالیت در هر سبک و روشی را فراهم کند. اگر مدرسه، یعنی روحیه مدیر و کارکنان و معلمان با هر امری همسو نباشد، هیچ اتفاق خرد یا سترگی رخ نخواهد داد. ما نیازمندیم نظام تربیت معلمان را چنان سامان ببخشیم که معلمان بعد از فارغ‌التحصیلی بتوانند هر گونه نوآوری و خلاقیت و تحول را در مدرسه پذیرا باشند.

آنچه در این نوشتار آمد، شرح کلید‌واژه‌های اساسی نظریه و سبک استیم، همراه با نیم‌نگاهی به نظام آموزشی ایران بود. در صفحه‌های پیش‌رو، جزئیات دقیق‌تری را در این زمینه مطالعه خواهید کرد.