معرفی اجمالی
طرح سامان‌بخشی کتاب‌های آموزشی
[توجه: این مطلب با توجه به ابلاغ مصوبه 828 شورای عالی آموزش و پرورش و تصویب آیین‌نامه سامان‌دهی منابع آموزشی و تربیتی در سال 1389، تنها ارزش تاریخی دارد.]
اشاره
کتاب آموزشی محصول عینی فرایند برنامه‌ریزی آموزشی و درسی است و در نظام آموزشی ما از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اگر برنامۀ آموزشی و درسی را نقشه و یا طرح یاددهی ـ یادگیری تلقی کنیم، کتاب آموزشی، بخش نوشتاری، تصویری و مکتوب آن است. موقعیت و نقش این مادۀ آموزشی اقتضا می‌کند که برای تهیه و تولید آن، پژوهش، برنامه‌ریزی و نظارت دقیق و همه‌جانبه انجام گیرد و با تفکر جمعی و رعایت اصول برنامۀ آموزشی و درسی، ساختار منطقی، جذاب و ثمربخشی داشته باشد؛ به نحوی که از قابلیت‌های لازم برای تقویت مجموعه‌ای از مهارت‌های ذهنی، عملی و نگرشی در یادگیرندگان برخوردار باشد و امکان فرصت خودیادگیری و ایفای نقش مؤثر و فعال را برای یادگیرنده فراهم آورد.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به عنوان یک نهاد فرهنگی مؤثر و متولی رسمی نظام تعلیم و تربیت کشور، می‌کوشد از توان و استعداد موجود در بخش خصوصی، بهره‌برداری و توجه پدیدآورندگان (ناشران، مؤلفان و مترجمان) این آثار را به تولید کتاب‌های آموزشی مفید و مناسب و مورد نیاز دانش‌آموزان، اولیا و معلمان و کارشناسان آموزشی بیش از پیش جلب کند. در طرح سامان‌بخشی کتاب‌های آموزشی که از سال 1379 در دستور کار قرار گرفته است، دفتر انتشارات کمک‌آموزشی از سوی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، با هدایت، راهنمایی و نظارت بر چاپ کتاب‌های آموزشی و انتخاب و معرفی کتاب‌های برتر و برگزیده، از مشارکت همه‌جانبۀ پدیدآورندگانی که کتاب‌های مفید و منطبق با هدف‌های نظام آموزش‌وپرورش را تولید می‌کنند، بهره می‌برد. خوش‌بختانه اکنون، کار تولید کتاب‌های آموزشی، به‌طور کامل به بخش خصوصی واگذار شده است و همت سازمان مصروف تدوین و به‌روزرسانی استانداردهای لازم و هدایت بازار نشر کتاب‌های آموزشی شده است. به این منظور، طرح سامان‌بخشی کتاب‌های آموزشی، این اقدامات اساسی را به صورت پیوسته، به مورد اجرا گذاشته است:
1. اعلام استانداردها و معیارهای تولید کتاب‌های آموزشی و نیازهای آموزش‌وپرورش به پدیدآورندگان این کتاب‌ها، در قالب نشریات و راهنماهای موضوعی تولید کتاب‌های آموزشی. تاکنون 31 عنوان راهنما با عنوان کلی «ویژگی‌های کتاب‌های آموزشی» در حوزه‌های آموزشی گوناگون اعم از حوزه‌های عمومی و اختصاصی تدوین شده است. معیارهای اعلام شده در هر یک از این سندها می‌تواند، یاری‌بخش پدیدآورندگان کتاب‌های آموزشی در تولید کیفی‌تر این دسته از کتاب‌ها قرار بگیرد. استانداردهای فوق، مبنای حمایت و تشویق آثار مناسب از طرف وزارت آموزش‌وپرورش هستند.
2. انتشار «کتابنامۀ رشد» با هدف معرفی توصیفی کتاب‌های آموزشی مناسب و مرتبط با برنامۀ آموزشی، به دانش‌آموزان و معلمان سراسر کشور. تاکنون 41 عنوان کتابنامه در دوره‌های تحصیلی ابتدایی، راهنمایی، متوسطه نظری، فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش و آموزش‌وپرورش کودکان استثنایی منتشر شده است.
3. برگزاری هشت دوره، جشنوارۀ کتاب‌های آموزشی رشد با هدف کلی تشویق، هدایت و پشتیبانی پدیدآورندگان فعال در جهت هدف‌ها و نیازهای آموزشی و درسی.
4. انتشار نشریۀ فصلنامۀ «جوانه» با محتوای آموزشی ـ تحلیلی ـ پژوهشی و با هدف اطلاع‌رسانی و تبادل‌نظر و تجربه بین صاحب‌نظران، نویسندگان، برنامه‌ریزان و ناشران در زمینۀ مباحث مربوط به فرایند تولید کتاب‌های آموزشی مناسب؛ تا از این طریق، پدیدآورندگان در راستای تحقق هدف‌های آموزش‌وپرورش، به صورت مستمر و پویا بر غنای دانش و تجربۀ حرفه‌ای خود بیفزایند و با به‌کارگیری بهینۀ ظرفیت‌های موجود، کیفیت تولید کتاب‌های آموزشی را بهبود بخشند.
5. معرفی آثار برگزیدۀ ناشران و کتاب‌های آموزشی مناسب و مرتبط با برنامۀ درسی دوره‌های تحصیلی آموزش‌وپرورش مورد نیاز: دانش‌آموزان، اولیای آنان، معلمان و کارشناسان آموزشی، در پایان کتاب درسی و وبگاه طرح.
6. اطلاع‌رسانی با استفاده از امکانات رسانه‌های فعال در حوزه‌های آموزشی و کتاب و راه‌اندازی وبگاه سامان کتاب.
کلیات طرح
الف) شورای سامان‌بخشی کتاب‌های آموزشی
هدف‌ها:
- سیاست‌گذاری و هدایت تولید کتاب‌های آموزشی مرتبط با برنامه‌های درسی؛
- نظارت، ارزیابی و بررسی علمی کتاب‌های آموزشی؛
- حمایت و تشویق ناشران، نویسندگان و معلمان به تولید کتاب‌های آموزشی مفید و مناسب براساس برنامه‌های درسی؛
وظایف:
- سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و تصویب برنامه‌های سالانه و پنج ساله؛
- برگزاری نشست‌های علمی، دوره‌های آموزشی و جشنواره‌های کتاب‌های آموزشی رشد؛
- تشکیل گروه‌های علمی، تخصصی و ارزیابی کتاب‌های آموزشی؛
- اطلاع‌رسانی به‌روز و تولید اسناد، نشریات تخصصی و مجموعه راهنماهای تولید کتاب‌های آموزشی.
ب) ستاد برگزاری جشنوارۀ کتاب‌های آموزشی رشد
هدف‌ها:
- ارائه و تبیین سیاست‌ها، هدف‌ها، برنامه‌ها و انتظارات آموزش‌وپرورش در حوزۀ تولید کتاب‌های آموزشی؛
- فراهم آوردن امکان تبادل‌نظر و تجربه میان اندیشمندان، صاحب‌نظران و پدیدآورندگان کتاب‌های آموزشی، در راستای تدوین راهبردها و استانداردهای تولید کتاب‌های آموزشی مناسب؛
- شناسایی نویسندگان و ناشران برتر در حوزۀ تولید کتاب‌های آموزشی که بیش‌ترین نقش را در راستای تحقق و تعمیق هدف‌های آموزش‌وپرورش داشته‌اند.
وظایف:
- برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت بر فعالیت‌های جشنواره؛
- برآورد، تأمین و جذب اعتبارات جشنواره؛
- بررسی و تدوین ساختار، برنامه‌ها و آئین‌نامه‌های برگزاری جشنواره؛
- ارزش‌یابی و تهیۀ گزارش از فعالیت‌های بخش‌های متفاوت جشنواره؛
- شناسایی و معرفی اعضای گروه‌های علمی، ارزیابی و داوری برای تصویب در شورای سامان‌بخشی.
پ) کمیتۀ اجرایی کتابنامه‌های رشد دوره‌های آموزش ابتدایی و راهنمایی تحصیلی
هدف:
- پشتیبانی از کتاب‌های آموزشی مناسب و مرتبط با محتوای برنامه‌های درسی، برای ارتقای دانش، معلومات و گسترش محیط یادگیری دانش‌آموزان و معلمان.
وظایف:
- تهیۀ برنامۀ سالانه؛
- شناسایی و جمع‌آوری آثار مکتوب، مناسب و مرتبط با محتوای برنامۀ درسی دوره‌های آموزش ابتدایی و راهنمایی تحصیلی؛
- بررسی و تأئید آثار مکتوب برای درج در کتابنامۀ رشد و کتاب‌های درسی و راهنماهای معلم؛
- تهیۀ فهرست توصیفی از کتاب‌های تأیید شده و نمایه‌سازی آن‌ها براساس نیاز مخاطبان.
ت) کمیتۀ اجرایی کتابنامۀ رشد دورۀ آموزش متوسطه
هدف:
- پشتیبانی از کتاب‌های آموزشی مناسب و مرتبط با محتوای برنامۀ درسی، برای ارتقای دانش، معلومات و گسترش محیط یادگیری دانش‌آموزان و معلمان.
وظایف:
- تهیۀ برنامۀ سالانه؛
- شناسایی و جمع‌آوری آثار مکتوب مناسب و مرتبط با محتوای برنامۀ درسی دورۀ آموزشی متوسطۀ نظری، پیش‌دانشگاهی و فنی‌وحرفه‌ای کاردانش از طریق دبیرخانۀ شورا؛
- بررسی و تأیید آثار مکتوب برای درج در کتابنامۀ رشد و کتاب‌های درسی و راهنماهای معلم؛
- تهیۀ فهرست توصیفی از کتاب‌های تأیید شده و درج مشخصات و نمایه‌سازی آن‌ها براساس نیاز مخاطبان.
