بدون تردید می‌توان سید جمال‌الدین را یکی از پایه‌گذاران نهضت‌های اسلامی معاصر دانست. او بود که بیدارسازی را در کشورهای اسلامی آغاز کرد. باید بدانیم که او درد جامعه اسلامی را چه چیزی تشخیص داده و راه چاره را در چه چیزی دانسته و چه راه‌هایی برای وصول به هدف‌های اصلاحی خود انتخاب کرد. او سعی کرد ماهیت جریان‌ها و شخصیت‌های کشورهای مختلف را بشناسد، برای همین در یک شهر یا یک کشور توقف نداشت؛ درواقع نهضت او هم نهضت فکری بود و هم اجتماعی.

در طول تاریخ اسلام همواره عالمان دین‌داری پیدا شده‌اند که آهنگ خرافه‌زدایی و بازگشت به سرچشمه‌های اصیل وحی را داشته‌اند. این عالمان از یک سو به تجدید حیات دینی قیام نموده و از سوی دیگر سعی در احیای حیات سیاسی‌ـ اجتماعی مسلمانان کرده‌اند. یکی از احیاگران سده چهاردهم شمسی در ایران آیت‌الله سید محمود طالقانی بود. مردی عالم، مجتهد، روشنفکر و نوگرا در عرصه تفکر و عمل که نقش وی در جریانات سیاسی‌ـ اجتماعی تاریخ معاصر ایران از برجستگی خاص برخوردار است. هدف نگارنده از این جستار پرداختن به جزئیات آرا و عقاید و نقش آیت‌الله طالقانی در مبارزات مردم علیه رژیم پهلوی دوم است.